Etika va estetika

Ishxonada
. Yangi xodimni jamoaga rahbar tanishtiradi. Eski xodimlar 
yangi kasbdoshlarini ish jarayoni bilan tanishtiradilar va to xodim 
“joylashib”
olguncha sharoit yaratishga harakat qiladilar. Ba’zi bir xodimlar o‘rtasidagi 
munosabatlar hamda o‘zaro arazlar haqida yangi xodimga “yetkazish” shart emas. 
Bir jamoa munosabatining shakli ularning o‘zaro do‘stona layoqati hamda 
oldindan mavjud odatlarni ushlash darajasiga bog‘liq. Ammo har qanday holatda 
ham do‘stingiz familiyasini aytib murojaat qilishingiz noto‘g‘ri. Ish vaqtida 
xizmatga doir vazifalarni bajarayotganda o‘zingizni idorangiz nomidan tanitasiz, 
shunga ko‘ra hamma vaqt ham ism, familiyani aytish shart emas. 
Dam olish maskanidagi hayot tanishishning nisbatan oddiyroq shaklini 
taqozo etadi. 
“Kitobingizni ko‘rsam maylimi?”
, deb boshlangan murojaatning o‘zi 
yaqin munosabatga asos bo‘la oladi. Bunday holatda qo‘shni stol va 
hamxonaningizga o‘zingizni tanishtirishingiz maqsadga muvofiq. Umumiy 
tanishuv hamda do‘stona kayfiyatni paydo qilishda ba’zi oromgohlarda bo‘lgani 
kabi 
“tanishuv kechalari”
o‘tkazish yaxshi qo‘l keladi. O‘zaro tengdoshlar – qizlar 
va bolalarning tanishuvida ismning o‘zi yyetarli. 
Mana sizni tanishtirishdi. O‘zingizni endi qanday tutasiz? Agar sizni 
tanishtirayotgan kishi ismi sharifingizni aytgan bo‘lsa, ko‘rishish uchun qo‘lingizni 
uzatayotib, buni qaytarishingiz shart emas. Birinchi bo‘lib tanishishga taklifni 
qabul qilgan odam qo’l uzatadi, ya’ni ayol kishi erkak kishiga, katta-kichikka, 
rahbar-xodimga. Tanishtirilgan shaxs to unga javoban ko‘rishishga qo‘l 
uzatmagunga qadar qo‘l uzatmaydi. 18 yoshgacha bo‘lgan qizlar kattalar 
ko‘rishayotganda turib ko‘rishadilar. Uy bekasi yoshi va jinsidan qat’i nazar 
o‘rnidan turib ko‘rishishi lozim. Agar taklif qilinganlardan biri kechikib kelsa, 
mezbon birvarakay uni hamma bilan tanishtiradi va joyiga o‘tkazadi. Kechikib 
kelgan odamning o‘zi keyinroq stol atrofdagilar bilan tanishib olishi mumkin. 
Ko‘chada siz notanish ayol bilan ketayotgan tanishingizni ko‘rib qolsangiz, 
ayolga qarab bosh bilan ta’zim qilib, bir chetga o‘tasiz, ko‘rishishni esa 
tanishingizga qo‘yib bering – kerak bo‘lsa uning o‘zi sizni tanishtiradi. 
O‘zini boshqalarga tanitish ham bir san’atdir. Bunday vositachisiz 
tanishish qiyinroq bo‘lib, odob saqlashni talab qiladi. Odobli kishi istagan vaqtda 
o‘zini tanita oladi. Tanishi uchun yo‘l ochib beradigan vositalar juda ko‘p. 
Tanishish mulozamat bilan eshik ochish, tushirib yuborilgan narsani olib berish
kabilardan boshlanishi mumkin. Shuning o‘zi gaplashib ketishga va keyinchalik 
tanishishga sabab bo‘ladi.

---

15 
Ism-shariflar haqida gap ketadigan bo‘lsa, bu borada yaxshi xotiraga ega 
bo‘lish odamni vaziyatdan olib chiqib ketadi. Ko‘p yillardan so‘ng ko’rishib 
qolganda biz tezda yodga olgan ismning egasi xursand bo‘ladi. Ammo begona 
ismlar tezda xotiradan chiqib ketadigan vaziyatlar juda ko‘p. Bunday holatda
bildirmaslikka harakat qiling. Agar siz bu vaziyatdan chiqish yo‘lini topa 
olmasangiz: “
Uzr yodimdan ko‘tarilibdi”,
deb tan olishga to‘g‘ri keladi. Bunda 
vaziyatdan hazil yoki ishonchlilik orqali chiqib ketish mumkin. Yomon xotirada 
qayta tanishishga to‘g‘ri keladi. Bunda 
“Biz tanishmiz”
degan javobni eshitmaslik 
uchun o‘z ismi sharifini aytib so‘rashmagan ma’qul. Boshqa tarafdan, bizni 
tanimay hayron bo‘layotgan yaqinimizga quvonch va ehtiros bilan tashlanar 
ekanmiz: 
“Meni taniyapsizmi?”
deb uni qiynamaganimiz ma’qul. Bundan u 
noqulay axvolga tushishi mumkin. Ammo 
“Biz falon joyda tanishgandik”
degan 
ma’noda so‘z orasida silliq qilib eslatib ketganimiz durust. Bu uni kim bilan 
gaplashayotganini eslashiga yordam beradi. 
Ishxonada ham ayol ayolligini yo‘qotmaydi. Odobli erkak ayol kishiga joy 
beradi va turli xil achchiq hamda qo‘pol so‘zlardan o‘zini tiyadi. Ammo barcha 
mulozamat turlari asosiy narsaga – ishning borishiga halaqit bermasligi lozimdir. 
Erkak ishlayotgan bo‘lsa, ayol uchun o‘rnidan turib, paltosini olib berishi shart 
emas. Ammo garderobda birga bo‘lib qolishsa, uni kiyishga yordam berishi shart. 
Ayol kishi ham o‘z o‘rnida, agar ishxonada erkak kishi o‘zini og‘irroq tutsa, 
shikoyat qilmasligi, erkak kishi ishlab o‘tirgan bo‘lsa, faqat ayol turgani uchun 
o‘rnidan turishini talab qilmasligi lozim. 
Ayollar! Ish sharoitida o‘z ayollik latofatingizni suiste’mol qilmang. 
Ishdagi muammolarini ko‘z yoshi bilan hal qilishga intilmang. Va yana bir 
maslahat. Ish stolini chiroyli sumkalar, shlyapa va atir-upalar chiroyli 
ko‘rsatmaydi. Ular uchun boshqa joy topgan ma’qul. Telefon go‘shagini 
ko‘tarayotib, 
“Bu kim?”
deb qiziqmang. Buni faqat kotiba muloyimlik bilish 
imkoniyatiga ega. 
“Kim so‘rayapti?”
deb so‘rash mumkin. Ayni paytda, telefon 
suhbatlariga doir bir narsani aytib o‘tiz joiz. Imkon qadar ishxonada telefonda 
kamroq va qisqaroq so‘zlashish lozim. Agar iloji bo‘lmasa, buni yarim ovozda ham 
qisqa shaklda aytish mumkin. Ishxonadagilarni yo‘qotilgan kalit yoki tikuvchi 
bilan bo‘lgan uchrashuvga doir masalalar bilan boshlarini qotirmang. Ishxonadagi 
alohida jamoa o‘rtasida xodimlar tug‘ilgan kunlarini nishonlash an’anaga aylanib 
qolgan. Bu o‘z-o‘zidan yaxshi, ayyom qanchalik tor doirada bo‘lsa, shuncha 
yaxshi. Tabriklar qabul qilayotgan ayyom sababchisi o‘rnidan turadi. Bunga 
javoban oddiy o‘tirishni taklif qilish mumkin: kofe, shirinlik. Haddan ziyod 
mehmondorchilikka berilmaslik ma’qul. Ish sharoitida bu noqulayliklar tug‘diradi 
va keyingi tug‘ilgan kun egasini 
“qiynab”
qo‘yishi mumkin. Agar sovg‘a sifatida 
shirinlik olgan bo‘lsangiz, atrofdagilarni u bilan mehmon qiling. Rahbarning 
tug‘ilgan kuni mavjud muassasaning rusmiga qarab nishonlanadi. Rahbarni 
tabriklashning eng mos shakli – uning ish stoliga gullar qo‘ymoqdir. Lekin baribir 
xodimlar rahbarga sovg‘a qilishni istasalar, unda eng yaxshisi – o‘rtamiyona, 
qimmat bo‘lmagan, masalan, shirinliklar, kamyob mevalar, kuldon yoki stol uchun 
mayda-chuyda narsalar, albom, kitob sovg‘a qilish mumkin. Kirishimli jamoalarda 

---

16 
karmon, portfel yoki qo‘lqop ham hadya qilish mumkin. Muassasa rahbari, 
ayniqsa, yoshroq bo‘lsa, yoshi ulug‘ xodimlar va ayollar bilan birinchi bo‘lib 
ko‘rishadi. Bo‘limga kirib kelgan rahbar birinchi bo‘lib so‘rashadi. Bu qoidada 
istisno jihatlar mavjud emas. Xodimlar javob beradi, ammo o‘rinlaridan 
turmaydilar. O‘zining xonasida rahbar oldiga bir masala bo‘yicha kelgan ayol 
xodim uchun o‘rnidan turmaydi. Suhbat uzoqqa cho‘zilgan taqdirda, rahbar 
xodimga o‘tirishni taklif qilishi mumkin.