Этика фанининг асосий категориялари, ахлоқий тамойиллар, меъёрлар. Дунё халқларинингахлоқий менталитети. Режа

Ахлоқий меьёрлар
Ахлоқий меьёрлар ва уларнинг амалий аҳамияти.
Инсон ҳаётида ахлоқий меьёрлар ҳам катта аҳамиятга эга. Улар тамойилларга нисбатан анча содда, умумлашмаган, тор қамровли. Уларни кундалик ҳаётимизда маьлум ахлоқий тамойилларнинг амалга ошиш мурватлари ҳам дейиш мумкин, улар ахлоқий талабларнинг энг оддий шакли сифатида рўёбга чиқади. Ҳалоллик, ростгўйлик, инсофлилик, хушмуомалалик, боодоблик, камтарлик сингари меьёрлар айниқса диққатга сазовор.
Ҳалоллик ва ростгуйлик. Аввало шуни айтиш керакки, ҳалолликни унинг
дастлабки тор диний мазмунида қайси таом ҳарому, қайсиниси ҳалол, деган маьнода тушунмаслик лозим. У аллақачон умуминсонийдунёвий маьно касб этган меьёрга айланган. Ҳалоллик, ростгўйлик виждон тушунчаси билан боғлиқ, инсоннинг ўзгага муносабати ўзига муносабатидек соф бўлишини талаб этувчи меьёрлардир.
Ўнлаб меьёрлар орасида бу иккисига биринчи бўлиб тўхталишимизнинг
сабаби шундаки, мустамлакачилик даврида, айниқса, шўролар ҳукмронлик қилган чоракам бир аср вақт мобайнида ёлғон, алдов, нопоклик, ҳаромхўрлик, мунофиқяик сингари иллатлар халқимизга шу қадар усталик билан сингдирилдики, ҳозирги пайтда кўпчилик одамлар ҳалоллик ва ростгўйлик устидан ҳатто куладиган бўлиб қолганлар. Сўз билан иибирлиги ёьқолган, қоғоздаги чиройли гаплар ҳаётга тўғри келмайди. Лекин буларнинг ҳаммаси, афсуски, одатий ҳолдек қабул қилинади. Шу боис мустақиллигимизнинг дастлабки кунлариданоқ бу иллатларга қарши кураш бошланди. Ҳозирги кунда давлатимиз миллий-маьнавий қадриятларни тиклашни, одамларни ҳалол, инсофли, адолатли бўлишга чақиришни ўз ички сиёсатининг муҳим қисми деб билган ҳолда иш тутмоқда. Зеро, кўз ўнгимизда ёлғон, алдов, икки юзламачилик нималигини деярли билмайдиган жамиятлар, миллатлар гуллаб яшнамоқда. Япония, Олмония, Франция, АҚШ, Буюк Британия сингари мамлакатлар шулар жумласидан.
Инсофлилик. Афлотун ҳақида гап борганида, унинг адолатни давлатга хос фазилат, деган фикрини келтириб ўтган эдик. Дарҳақиқат, адолат моҳиятан давлатнинг фуқарога, жамиятнинг шахсга нисбатан муносабати тарзида намоён бўлади. Бордию, ўзаро адолатли муносабатлар ҳақида гап кетса, унда одатда юксак мартабадаги тарихий шахснинг қуйи мартабадаги шахсга муносабати назарда тутилади. Инсоф эса ана шу адолатнинг тор қамровли хусусий кўриниши сифатида намоён бўлади. У фуқаролар, жамият аьзолари орасидаги ўзаро муносабатлар меьёридир.
Инсофлилик ҳам ҳалоллик каби виждон тушунчаси билан боғлиқ, маьлум маьнода ҳалолликка ўхшаб кетади. Лекин бу юзаки таассурот. Чунки ҳалоллик ўз ҳақи ва ҳаққини, яьни моддий ва маьнавий ҳуқуқини ўзгаларнинг ҳақи ва ҳаққига хиёнат қилмаган ҳолда ажратиб яшашни англатади. Инсофлилик эса ижобийликда ҳалолликдан ҳам бир қадам олға ташланган ҳолатдир: унда киши ўз ҳалол ҳақи ва ҳаққидан ўзганинг ҳисобига кечади; «ўзга»нинг шароити ўзиникидан ниҳоятда оғир ва ёмон эканини
ҳисобга олиб, ўз қонуний ҳақи ва ҳаққкни ёки уларнинг бир қисмини ихтиёрий равишда ўзгага беради, мурувват кўрсатади.
Зеро, инсофлилик ва мурувватлилик ахлоқий меьёрлари жамият
этиштирган моддий бойликларни унинг аьзолари ўртасида шахсий ташаббус асосида, оғриқсиз, ҳуқуқий ҳолатларни поймол қилмаган ҳолда қайта тақсимланишига, жамиятнинг янада фаровонлашувига ўзига хос ҳисса қўшади.
Хушфеьллилик, ширинсуханлилик, камтаринлик, босиқлик сингари ахлоқий ҳатти-ҳаракатлар меьёрийлик нуқтаи назаридан ғоят муҳим. Чунки ҳар бир жамият даражаси маьлум маьнода ундаги фуқаролар муомала маданиятининг юксаклиги билан ҳам белгиланади. Зеро, хушфеьл, ширинсухан инсон ўзининг ҳар бир муваффақиятсизлигига фожиа сифатида қарамайди, алам ёки ғазаб билан ёмон кайфиятини бошқаларга ўтказишга интилмайди; атрофдаги ахлоқий муҳитни бузмайди. Натижада ўзига ҳам, ўзгаларга ҳам кўтаринки кайфият, турли-туман омадсизликларнинг ўткинчилигини англатувчи ҳаётбахш бир умид бағишлайди. Жамият доимо ўшандай одамларни ҳурмат қилади ва улардан ўрнак олишга интилади.