Ет-498 гуруҳ битирувчиси Жумабоев С.Ҳ. нинг Оралиқ тортувчи нимстанцияни электр таъминотини лойихалаштириш

1.4.4. Кучли трансформаторларни совутиш тизимлари
Трансформатор ишлаб турган жараёнда электр энергия йўқотилиши сабабли чўлғамлар ва магнит ўзакда иссиқлик ажралиб чиқади ва уларни қиздиради. (12-расм).

12-расм. Кучли трансформаторларнинг совутиш тизимлари.
Расмда: а- мой ва ҳавонинг табиий айланиши ҳисобига ишлайдиган М турли совутиш тизими; б- ҳавонинг мажбурий ва мойнинг табиий айланиши билан ишлайдиган Д турли совутиш тизими; в- ҳавонинг ва мойнинг мажбурий айланиши билан ишлайдиган ДЦ турли совутиш тизими кўрсатилган. Унда 1- бак, 2- трансформаторнинг чиқариб олинадиган қисми, 3- совитиладиган юза, 4- коллектор, 5- қувурчасимон радиаторлар, 6- электр насоси, 7- совутгич, 8- вентилятор.
Трансформатор ташкилий қисмларини энг юқори қизишини изоляция чеклайди. Кучли трансформаторларнинг тузилиши 12-расмда ва уларни совутиш тизимлари ҳақида маoлумотлар 3-жадвалда келтирилган.
Кучли трансформаторларнинг совутиш тизимлари
3-жадвал

Белги-лари	Совутиш турлари
Мойли трансформаторлар				Қувват кВ.*А
М	Мой ва ҳавонинг табиий айланиши		16000
Д	Ҳавонинг мажбурий ва мойнинг табиий айланиши		80000
МЦ	Ҳавонинг табий ва мойнинг мажбурий айланиши
ДЦ	Ҳавонинг ва мойнинг мажбурий айланиши		63000
МВ	Сувнинг мажбурий ва мойнинг табиий айланиши
Ц	Сув ва мойнинг мажбурий айланиши		160000
Қуруқ трансформаторлар				Қувват/кучланиш кВ.*А/кВ.
С	Атмосфера ҳаволи очиқ ҳолатда		1600/15
СЗ	Табиий ҳаволи ҳимояланган ҳолатда		1600/15
СГ	Табиий ҳаволи герметик ёпиқ ҳолатда		1600/15
СД	Ҳавони пуфлаш ҳолатида		1600/15
Ёнмайдиган суюқ диэлектрикли трансформаторлар
Н	Ёнмас диэлектрик билан табиий ҳолатда
НД	Ёнмас диэлектрикни пуфлаш ҳолатида

Ҳозирги вақтда жуда паст температурагача совитиладиган чўлғамли трансформаторларнинг янги тузилишлари устида иш олиб борилмоқда. Жумладан, электр энергияни ўта ўтказувчан материллар ва криоген кабеллар орқали узатиш устида илмий тадқиқот ва тажриба лойҳалаш ишлари кенг кўламда олиб борилмоқда. Титан-ниобий ва бошқа материаллар асосида ясалган криоген кабеллари келажак электр энергияни ишлаб чиқариш манбаи бўлмиш термо-ядро-реакторлари ҳамда иссиқликдан электр ишлаб чиқаришга мўлжалланган магнит гидро-динамик генераторларни моделларида кенг ишлатилмоқда.