Eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati

4.1. Eslikak eshishda gidrodinamika elementlari va
umumiy mexanika asoslari
Eshkak eshuvchi harakatlarini o ’rganish va m ukammalashti- 
rishda biz beixtiyor suv m uhiti va biom exanik eshish tizim larini 
o ‘zaro ta ’siri natijasida yuzaga keluvchi jarayonlarga duch ke~ 
lamiz.
Bu o‘zaro ta ’sir tahlili umumiy gidrodinamik qonunlariga asos- 
lanadi:
Suvning fizik xossasi.
Suvning va unga tushirilgan jismning hara­
kati birinchi navbatda uning fizik xossaiari: zichligi, yopishqoqligi 
va bosim ostida siqiluvchanligiga bo ‘g‘liq.
Suming zichligi ~
suv massasini uning hajmi nisbatiga teng. 
Zichlik ko‘rsatgichi asosiy gidrodinamik formulalar qatoriga kiradi 
va 
p
bilan belgilanadi:
_ M _ kg
^
V 
m
Bu yerda: 
M —
suv massasi, 
V —
hajm.
Suvning yopishqoqiigi
™ suv qatlamiari yoki qismlarining bir- 
biriga nisbatan harakatlanishida ichki ishqalanish hisobiga qarshilik 
ko‘rsatish xususiyatidir.
Suvning siqiluvchanligi —
jism siqilganda uning hajmi kichra- 
yishi xususiyatidir.
4.2. Gidrostatikanlning asosiy qonuniyatlari
Butun jahon tortishish qonuniga muvofiq suyuqlikka tushirilgan 
jismga og'irlik kuchi ta ’sir etadi. Arximed qonuniga ko£ra unga 
qarshi siqib chiqarilgan suyuqlik hajmning og'irligiga teng va itarish 
kuchi ta ’sir etadi.
30

---

Jismning suzuvchanlik xususiyati itaruvchi va ogirlik kuchiriing
o'zaro nisbatiga bogiiq. Ogirlik kuchi ortgan hollarda jism salbiy 
suzuvchanlikka ega b o ia d i va suvga ch o ‘ka boshlaydi. Ijobiy 
suzuvchanlik holatida jism suv yuzasida qoladi. Qayiqning suzuv­
chanlik zaxirasi uning yuk ogirligi va hajmiga bogiiq. Ikkita bir xii 
qayiqning qaysi birida ogirroq sportchi boisa, o‘sha qayiqning suzuv- 
chanligi kamroq boiadi.
Gidrostatik m uvozanat kuchi ari bir o ‘q b o ‘ylab ta ’sir ko‘r- 
satg an d ag in a am aiga oshadi. C hunk! ikkala kuch vertikal 
yo‘nalgan.
Simmetriya o‘qi bilan itaruvchi kuch yo‘nalishining kesishuv 
nuqtasi metamarkaz deb nomlanadi. Qachonki metamarkaz sportehi- 
ning umumiy o g irlik markazidan yuqorida b o ‘lsa, muvozanat 
turg‘un boiadi, pastda joylashgan boisa, aksincha, turg‘un b o i- 
maydi.