Eshitish sezgilarining fizik sababi 1 Mavzu: Eshitish sezgisi va idroki. Reja

18-rasm. Korte organinmg 

ko'ndalang kesigi: p

1

—kortiy 

dugalari; c—tukli hujayralar 

yoki  eshitish hujayralari; t—

asosiy parda yoki membrana.

 

---

Eshitib sezishlar chog'ida eshitish organida ro‘y beradigan spetsifik jarayonlar 

sababini  anglatishda  eng  ko‘p  qabul  qilingan  nazariya  Gelmgols  ishlab  chiqqan 

rezonans  nazariyasidir.  Bu  nazariyaga  ko‘ra  havoning  to'lqinsimon  harakatlari 

tashqi  va  o‘rta  quloq  orqali  ichki  quloqdagi  endolimfaga  o'tadi.  Bu  yerda 

endolimfaga botib turuvchi qillar orqali asosiy membrana tolalari harakatga keladi, 

ulardan eshitish nervi ham harakatga keladi. 

Gelmgols  eshituv  sezgilarining  sifat  farqlarini  (tonlarning  farqlarini) 

tushuntirganda umumiy rezonans nazariyasiga tayanadi. Bu nazariyaga ko‘ra, har 

bir musiqa asbobi tashqaridan keluvchi biron tovushga javoban o‘sha tovushga bir 

tonda moslangan torini tebrantiradi, xolos. Gelmgols nazariyasiga muvofiq, odam 

qulog'ida  ham  shunga  o'xshash  hodisa  voqe  bo'ladi.  Endolimfaga  o‘tuvchi 

muayyan  balandlikdagi  har  qanday  tovushga  javoban  asosiy  membrana  o‘z 

tolalaridan  birontasini  tebrantiradi,  qo‘zg‘alish  o'sha  tola  orqali  eshitish  nerviga 

o'tadi. Eshitish haqidagi rezonans nazariyasi ko‘p faktlar bilan tasdiqlanishini aytib 

o'tmoq kerak. 

Asosiy  membrana  tolalarining  soni  odam  qulog‘i  sezadigan  tovushlarning 

soniga  umuman  baravar  keladi,  ya’ni  20000  tacha  bo‘ladi.  So‘ngra,  arpa  yoki 

guslining  uzun  torlari  singari,  asosiy  membrananing  uzun  tolalari  ham  past 

(yo‘g‘on) tovushlarga rezonans (aks-sado) beradi, musiqa asbobining kalta torlari 

singari,  asosiy  membrananing  kalta  tolalari  ham  baland  (ingichka)  tovushlarga 

rezonans  beradi.  Bu,  masalan,  hayvonlar  ustida  qilingan  quyidagi  tajribalar  bilan 

isbot etiladi. Agar it qulog'ining asosiy membranasidagi uzun tolalar qirqib olinsa, 

u past (yo‘g‘on) tovushlarni sezmaydigan bo‘lib qoladi, agar asosiy membrananing 

kalta tolalari kesib olinsa, baland (ingichka) tovushlarni sezmaydigan bo'lib qoladi.