Ёш даврлар психологиясининг предмети, назарий ва амалий вазифалари

R.Sirs nazariyasi. R.Sirs (1908-1998) mashxur Amerikalik psixolog, Shaxsning “Diadik analiz rivojlanishi” prinsipini taklif qilgan. Ushbu tamoyil shuki, ko’pgina shaxsiyat xususiyatlari dastlab “Diadik vaziyatlarda” shakllanadi, chunki insonning xatti- xarakati boshqa shaxsga bog’liq va unga yo’naltirilgan. Diadik munosabatlarga ona va bola, o’qituvchi va talabaning, o’g’il va otaning munosabati va boshqalar kiradi. Olimning fikriga ko’ra insonning xatti-xarakati xar doim diadning boshqa a’zosining shaxsiy xususiyatlariga bog’liq.
Sirs bolaning rivojlanishini 3-fazaga ajratdi:

1. 
   Erta davrda, xayotning dastlabki oylarida tug’ma talablarga va o’rganishga asoslanib, odatiy xatti-xarakatlar bosqichi.
   
2. 
   Birlamchi turtki tizimining bosqichi – oilada o’qish (ijtimoiylashuvning bir bosqichi)
   
3. 
   2-darajali motivatsion tizim bosqichi – oiladan tashqarida o’rganish (erta yoshdan kattaroq va maktabga kirish bilan bog’liq).
   

Sirs sotsializatsiya jarayonida muxim omil bu ota onaning bola tarbiyasiga ta’siri deb xisoblagan. Sirs qaramlarni o’rganishning asosiy komponenti, ya’ni bolaning extiyojiga e’tibor bermaslikni xisobga olgan. Ma’lumki bolada paydo bo’ladigan birinchi qaramlik erta bolalik davriga to’g’ri keladigan onaga bog’liqdir.
Sirs o’ziga xoslikning 5ta turini ajratdi:
1.”Salbiy e’tiborni izlash bola”- kattalarning e’tiborini janjal, itoatsizlik, ajralib chiqish yo’li bilan jalb qilishga xarakat qiladi. Buning sababi bolaga nisbatan talab va cheklovlarning kam bo’lishi.
2. “Doimiy tasdiqni qidirish” – bu uzr, so’rovlar haddan tashqari va’da yoki himoya, qulaylik qidirishdir. Buning sababi bolaga ayniqsa ota-onalarga erishgan yutuqlariga bog’liq bo’lgan shavqatsiz talablari.
3. “Ijobiy e’tiborni qidirish”- bu maqtovni izlash, guruhga qo’shilish orzusi va unit ark etish orzusi bilan ifodalanadi.
4. “Yaqinda qor” –boshqa bolaning yoki bolalar guruhining oldida kattalarning doimiy borligi. Bu yerda qaram shaklidagi hulq haqida gapirishimiz mumkin.
5.”Tegish va ushlab turish”- agressiv bo’lmagan quchoqlash, tegish va ushlab turish. Bu yerda “Rivojlanmagan” qaramlik shaklidagi hatti-xarakatlar haqida gapirish mumkin.
Sirsning fikricha ota-onalar bola tarbiyasida o’rta masofani topib olishlari kerak: juda kuchli va juda zaif bo’lmagan identifikatsiya qilish.