Esaplaw texnikasi haqqinda tu`sinikler

Elektromexanikalıq mashinalar dáwiri. Mexanikalıq esaplaw mashinalarına sáykes qurılmalar qol kúshi menen háreketke keltiriletuǵın edi. Mine usı wazıypanı elektr energiyası járdeminde ámelge asırıwshı esaplaw mashinalarınıń islep shıǵılıwı elektromexanikalıq esaplaw mashinalar dáwirin baslap berdi. 1831-jılı amerikalı J.Genri elektromexanikalıq rele jarattı. 1918-jılı bir-birinen xabarsız halda rus ilimpazı M. A. Bonch-Bruevich hám inglis ilimpazları V. Ikklz hám F.Jordan trigger dep atalǵan elektron rele oylap taptı.

1930-jılı Vannevar Bush elektromexanikalıq relede jıynalǵan esaplaw mashinasın jasadı. 1941-jılı nemis injeneri Konrad Suze elektromexanikalıq relede jıynalǵan Z3 atamasında esaplaw mashinasın jasadı. Onıń mashinası to’mendegi imkaniyatları menen ajıralıp turadı: programma tiykarında basqarıladı, ekilik sanaq sistemasında ańlatılǵan qozǵalmalı noqatlı sanlar ústinde ámeller orınlaydı, logikalıq sxemaǵa tiykarlanǵan. 1944-jılı Govard Eyken “Mark-1” atamasında elektromexanikalıq releli programma tiykarında isleytuǵın mashina jasadı.

Elektromexanikalıq mashinalar elektromexanikalıq rele tiykarında jasalǵanı ushın jetkilikli túrde isenimli emes edi. Inglis ilimpazı Jon Fleming 1904-jılı diodtı (grek. di — eki, hodos — jol) oylap taptı. Amerikalı injener Li de Fores 1907-jılı triod — elektron vakuumlı lampanı jarattı. Esaplaw texnikasınıń keyingi rawajlanıwına diod hám triodtıń jaratılıwı úlken tásir ko’rsetti.

Elektron esaplaw mashinaları dáwiri.1946-jılı birinshi bolıp AQSh tıń Pensilvaniya universitetinde Jon Mouchli hám Jon Ekkert 70 tonnaǵa jaqın awırlıqtaǵı, 300 kvadrat metrli jerdi ielegen, 18 mıń dana electron lampalı úlken esaplaw mashinası «ENIAC»tı (Electronic Numerical Integrator And Calculator) qurdı. Ol sekundına 300 ko’beytiw hám 5000 qosıw ámelin orınlay alatuǵın edi. Onıń tezligi elektromexanikalıq releli mashinalarǵa qaraǵanda 1000 márte úlken edi. Sonıń menen “ENIAC” elektron esaplaw mashinaları dáwirin baslap berdi.