Эс-хушнинг бузилиши



Download 2,47 Mb.
bet38/207
Sana30.04.2022
Hajmi2,47 Mb.
#595939
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   207
Bog'liq
Лекция

Кокаин наркоманияси (Ғ14). Кокаин моддаси кока бутасидан ажратилган алкалоиддир. Кока бутаси Жанубий Америкада, айникса Боливия ва Перуда усади. Кока баргларини чайнаш енгил фаоллаштирувчи, кайфият кутарувчи ва кувват берувчи таъсирлари курсатиб, Латин Америкасидаги Анд тогларида яшовчи ахоли орасида таркалган.
Кокадан тайёрланган чой «тог касаллигини» даволашда ишлатилган. Кока баргларида тоза кокаиннинг кам микдори 0,5-1,5% булади. Уларни чайнаш жараёнида тулик экстракция булмаган кокаиннинг кам микдори конга аста-секин сурилади ва жигарда тез зарарлантирилади. Кока баргларини чайнаш марказий нерв системасига кучсиз фаоллаштирувчи таъсир беради. Латин Америкасида бу холат огир социал муаммога олиб келмаган.
Кокаин суиистеъмолининг тарихи XIX аср иккинчи ярмидан бошланган. 1859-1860 йилларда немис кимёгари Альберт Нейман кока баргларидан тоза алкалоидни ажратиб, уни «кокаин» деб номлаган. Кейинги 2-3 ун йилларда кокаин гидрохлорид тиббиётда фаоллаштирувчи, анестезия берувчи ва морфин абстиненциясини бартараф этувчи дори-дармон сифатида ишлатилган. Кокаин алкоголизм, морфинизм, депрессия, сил касаллиги, жинсий бузилишларни даволашда кулланилган. 1884 йилдан Зигмунд Фрейд кокаинни невротик рухий бузилишларни даволаш учун куллаган. Лекин XIX аср охирида кокаин истеъмолининг салбий окибатлари: унинг эйфория чакирувчи таъсири, унга кучли тобелик, улимга олиб келувчи уткир захарланиш, васвасавий психозлар пайдо булиши маълум булган. Шунинг учун кокаин 1914 йилда халкаро назорат остига олинган. 70нчи йилларда кока бутасининг жуда куп устирилганлиги, уни истеъмолининг янги усуллари пайдо булиши натижасида кокаин наркоманиясининг эпидемияси, айникса Шимолий ва Жанубий Америкада бошланган.
Кокаин истеъмолининг янги усулларидан бири наркотикни чекишдир. Чекиш учун кокаин гидрохлориддан «крэк» моддаси ишлаб чикарилади. Унинг истемоли биринчи марта АКШда 1974 Йилда кузатилиб, 1984 йилда кенг таркалган. «Крэк»ни хатто 9-10 ёшидаги болалар истеъмол килганлар. «Крэк» иссикликдан парчаланмайди, унинг эриш нуктаси паст булади, у осонгина бугга айланади, шунинг учун уни чекиш оркали кабул килиш мумкин. Чекишда «крэк» упкадан конга сурилади. «Крэк» купинча чилим ёрдамида, кам холларда сигарет оркали чекилади. «Крэк» тайёрланаётганида эфир, нашатир спирти ва сода ишлатилади.
Кокаин истеъмолининг бошка тури кокаин гидрохлориддан
тайёрланган кока-паста моддасини чекишдир. Бу модда ок рангдан то жигар ранггача кукунда булиб, унда кокаин сульфат ёки кокаин алкалоиди 40-91%, бошка алкалоидлар (никотин., метанол)ни уз ичига олади. Кока-пастани одатда тамаки ва наша билан аралаштириб чекилади. Унинг истеъмоли Боливия, Перу, Колумбияда эпидемик холати таркалган булади.
Кокаин гидрохлориднинг кристалларини хидлаш ва томир ичига гоборилиш мумкин. Томир ичига юборилганида кокаин таъсири кучсиз булади, шунинг учун уни купинча героин билан бирга истеъмол килинади.
Ичга ичишга кокаин кабул килинмайди, чунки ошкозон шираси унинг таъсирини бартараф этади.
Кокаин гидрохлорид - ок, хидсиз, корга ухшаш кукундир. Хидланганда кокаин буриннинг шилик пардаси оркали конга тез сурилади ва мияга келади. «Кучадаги» кокаин факат 12%дан 75% гача кокаин гидрохлоридни уз ичига олади. Одатда кокаинни бошка психоактив моддалар (фенциклидин, героин, новокаин, лидокаин, кофеин, амфетамин, лактоза, маннитол) билан аралаштирилган холда сотадилар.
Лаборатория шароитида, кокаин томир ичига юборилганидан кейин 2 дакика утгач физиологик узгаришлар (кон босими ошиши, фаоллаштирувчи таъсир) бошланиб, 5-10 дакикадан кейин юкори даражага етади. Наркотик хидлаш оркали истеъмолида унинг таъсири 5-20 дакикадан кейин бошланади, 15-20 дакикадан кейин эса энг кучли булиб, кейинги 30 дакика давомида аста-секин йуколади. Конда кокаиннинг ярим миқцори 30 дакикадан кейин парчаланади, наркотик эйфория эса бундан эртарок йуколади. Бу холат кокаинга чидамлиликнинг уткир ривожланиши хакида гапиради. Кокаин жигарда зарарлантирилади ва сийдик оркали чикарилади.
Организмда кокаин дофаминнинг пресинаптик мембрана оркали кайталанишини блокада килади, натижада синапс бушлигида дофамин микдори купаяди ва дофамин рецепторларининг гтостсинаптик мембраналарини купрок фаоллаштиради. Дофамин нейротрансмиссияси тезлашуви кузатилади. Бошка суз билан айтганда, дофамин айланиши тезлашади. Кокаин сурункали истеъмолида эса дофамин айланишининг тезлашуви унинг сусайишига алмашади, натижада миядаги дофамин микдори пасаяди ва нейротрансмиссия тормозланади. Бундай механизм кокаин уткир захарланиши ва унга тобелик синдромининг асосида ётиши мумкин.
Кокаин марказий нерв системасига кучли фаоллаштирувчи таъсир курсатади. Кокаин билан уткир захарланишда одамлар кайфияти ва куввати купайгандек, имконияти кучайгандек сезадилар, жуда куп гапирадилар ва харакат киладилар. Кокаиндаги огир мастлик холатида маниакалсимон холат пайдо булиб, улар фикрлаш жараёнининг тезлашуви, буюк режалар, кутилмаган хатти-харакатлар, маъсулиятсизлик, пулни бекорга сарф килиш, жинсий мойилликнинг кучайиши, уз-узига жуда юкори бахо бериш билан кузатилади. Кокаин истеъмол килувчи одамлар акл фаолиятининг кучайиши, фикрлар купайишини сезадилар, куп ёзадилар, уз-узларига юкори бахо берадилар, атрофдагилар уларни тушунмайдилар, кам хурмат киладилар деб хафа буладилар. Улар куп юрадилар, бир жойда турмайдилар. Куп холларда компульсив, кайтариладиган хатти-харакатлар билан борадиган психомотор кузгалиш пайдо булади. Бу холатларда беморлар конунбузарликлар киладилар, бахтсиз вокеа натижасида шикастланиш оладилар ва х.к. Кокаин жуда куп микдорда истеъмол килганида эйфория холати вахима, жахлдорлик, улимдан куркиш билан бирга кузатилади ва саросима реакцияларини эслатади.
Кокаиндаги уткир захарланиш холатида соматик ва неврологик бузилишлар: огиз куриши, терлаш, титрок, кузда аччишиш сезгиси, куз корачиклари кенгайиши, бош огриши, тахикардия, гипертензия, калтираш, харорат кутарилиши, уйкусизлик, иштаха йуколиши, кунгил айниши, ич кетиши, сийишга тез-тез чакириклар, юрак аритмиялари кузатилиши мумкин. Наркотик жуда юкори микдорини кабул килиганида тутканоклар, эпилептик статус, юрак ёки нафас олиш тухташи кузатилади ва улимга олиб келади.
Кокаинни куп микдорда истеъмолида упкир психозлар пайдо булиши
мумкин. Психотик мастлик холати куркув, вахима, эпизодик эшитув, курув
ва сезиш галлюцинациялари билан ифодаланади. Кокаин делирийси курув,
эшитув ва сезиш галлюцинациялари билан кузатилиб, сезиш
галлюцинациялари устун туради. Кокаин онейроиди кам учрайди ва «киносимон» куриш галлюцинациялари, ташки мухитга мулокот йуколиши, камхаракатлик билан ифодаланади. Кокаин параноидларида таъкиб килиш сиймоли васвасаси вахима, куркув, узини йукотиш билан бирга кузатилади. Беморларда атрофдагилар уларни улдирмокчидек фикрлар пайдо булади, уларга рашк килиш, буюклик васваса гоялари кушилиши мумкин. Бу холатга сезиш галлюцинациялари - худди танада хашаротлар урмалагандек (Маньян симптоми) хос булади. Беморлар уларни ушламокчи буладилар, терини кашлайдилар. Уларнинг хатти-харакатлари «галати» булиши мумкин: беморлар турли нарсалар туплайдилар, бирданига тажавузкорлик ёки суикасд курсатадилар. Бундай психозлар вактида беморлар хатти-харакатлари атрофдагилар учун жуда хавфли булади.
Кокаин психози одатда мастлик холати тамомланганида, купинча тунги уйкудан кейин йуколади. Баъзида психоз бир неча кун давом этади. Чузилган кокаин параноидларини эндоген касалликдан ажратиш керак.
Мастлик холатининг (киска мастликдан ташкари) 2-3 соатларидан кейин эйфория тугаб, нормал кайфиятга кайтилмайди ва кокаиндан кейинги дисфорияга (кокаиндаги уткир захарланишнинг иккинчи фазаси) алмашади. Бу холатда вахима, жахлдорлик, апатия ёки депрессия кузатилади. Бундай дисфория холати одатда кокаинни кайта кабул килинишига ва мастлик холатини чузилишига олиб келади. Кокаин истеъмоли купинча 12 соатгача, баъзи холларда 7 кунгача давом этиши мумкин.
Хакикий дисфориялар кокаин истеъмоли тухтатилганида (пул йуклиги, наркотикни сотиб ололмаслик ва б.) ёки наркотикга кучли уткир чидамлилик пайдо булганида {кокаиннинг хатто юкори микдори хам кутилган таъсир бермайди) кузатилади. Уларнинг асосий белгилари депрессия, вахималардан кочиш ва дам олишга интилиш хисобланади. Уйку чакириш максадида беморлар мустакил равишда транквилизаторлар, седатив ва уйку чакирувчи дори-дармонларни ишлатадилар. Шунинг учун бу препаратларга хам тобелик синдроми ривожланиши мумкин. Агар беморлар дори-дармонларни кабул килмаса ва уйкуга тушмаса, уларда доимо уйкучанлик холати кузатилади, иштаха жуда кучаяди («бури иштахаси»). Уйкучанлик холатининг давомлилиги наркотик истеъмолининг давомлилигига боглик булади.
Масалан, бемор кокаинни 1 хафтагача истеъмол килганидан кейин бир неча кун давомида ухлаши мумкин.
Кокаиндан кейинги дисфорик депрессиялар одатда киска вакт давом этади. Бу холатда суикасд фикрлари пайдо булиши мумкин, депрессия тугагандан кейин эса улар йуколадилар.
Шундай килиб, кокаин билан уткир захарланишга иккита уз-узига карама-карши холатлар - эйфория ва дисфория хос булади. Кокаин доимий суистеъмолида эйфория ва дисфория маълум вакт давомида алмашинади. Кейин кокаинга юкори чимдалилик эйфорияга тусик булиб, тургун депрессив-дисфорик холатга олиб келади. Бу холат сомноленция, кейин уйкуга утади. Уйкудан кейин депрессиядан колган белгилар ва астения кузатилиши мумкин. Умуман наркотик истеъмолидаги муддати интоксикацш ва интоксикациядан кейинги даврларига ажратиш мумкин.
Кокаин домий истеъмолида беморлар наркотикни хар 15 дакикада кабул киладилар. Кутилган эйфория холати чакириш учун наркотик микдори доимий кутарилиши керак, чунки «эски» микдорнинг таъсири камайганида беморнинг кайфияти тез пасайиб кетади.
Баъзи муаллифлар курсатишича, купчилик беморларда кокаин охирги истеъмолидан кейин дисфория холати 24 соат давом этади. Шу вакт утганидан кейин беморнинг холати абстиненция синдроми деб хисобланиши мумкин. Бу синдром асосан депрессив-дисфорик бузилишлар ва урта даражадаги вегетатив узгаришлар (бурин ва томок шилик пардаларининг куриши, бош айланиши, куз корачиклари кенгайиши, парестезиялар, кон босими пасайиши, бош энса кисмининг кучли огриги) билан кузатилади. Абстиненция холатида айрим муносабат ва таъкиб килиш васваса гоялари, суикасд фикрлари пайдо булиши мумкин. Кокаинга патологик мойиллик жуда кучли булади. Бундай бузилишлар абстиненциянинг 3-4 кунига юкори даражага етади ва 10-14 кун, баъзи холларда 1 ойгача давом этади.
Абстиненция утганидан кейин сурункали дисфория холати ва хаётдан норозилик туйгуси кузатилади. Бу холат «анергия», «депрессия», «ангедония» атамалари билан белгиланилади. Беморларда тушкунлик, гамгинлик, хаётга кизикиш йуклиги кузатилади. Бу холат хаёлга кокаиннинг фаоллаштирувчи ва эйфория чакирувчи хусусиятларини келтириб, унга булган мойилликни ошириб боради, беморлар эса кокаинни кабул киладилар. Шундай килиб, кокаин наркоманиясидаги бирламчи патологик мойиллик ангедония, адинамия, дереализация ва деперсонализациялар («патдек енгил», тана огирлигини сезмаслик ва х.к.) биргалигида борадиган депрессия билан кузатилади.
Курсатилган депрессив синдромлар кокаин истеъмоли тухтатилганидан кейин 2 хафтадан 2 ойгача муддатда аста-секин камайиб, кейинчалик йуколиб кетиши мумкин. Лекин тулик ремиссия пайтида хам наркотикга мойиллик вакти-вакти билан дисфория ва депрессия холатларида кайтарилиб туради. Патологик мойиллик факат кокаиннинг берадиган эйфориясини эслаш билан намоён булиши мумкин, бу холатларда депрессиялар
9
кузатилмайди. Кокаинга булган кучли мойиллик одатда бир неча соат давом этади. Улар ремиссиянинг бир неча йилларидан кейин хам уз-узидан ёки кийин вазиятларда, алкогол ёки бошка стимуляторлар истеъмол килингандан кейин пайдо булиши мумкин.
Америка олимлари кокаин наркоманияси ривожланишининг 4 даврини ажратадилар: социал, истеъмол килиш, муаммоли, критик ва сурункали истеъмол килишлар. Социал иамеъмол даври асосан кокаин билан биринчи танишиш, уни бошкалар хисобига кабул килиш, турли вазиятларда рухий ва сексуал фаолиятни кучайтиришдан иборат булади.

Download 2,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   207




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish