Erte taniw

 
 

---

- 53 - 
11-tema: Soppasli Sipira jiraw (XIV a`sir) (4 saat) 
JOBASI: 
1. Soppasli Sipira jiraw XIV a`sirdin` ko`rnekli so`z sheberi 
2. Jiraw do`retiwshiliginin` izertleniwi 
3 Jiraw - qaraqalpaq jirawlar mektebinin` tiykarin saliwshi 
4. Jiraw tolg`awlarinda tariyxiy waqiyalardin` sa`wleleniwi 
5. Soppasli Sipira jiraw tolg`awlarinin` ko`kemligi 
Tayanish so`zler 
Altin Orda da`wiri, jirawlar mektebinin` tiykarin saliwshi, «Baban`man» h.t.b. tolg`awlari, 
jiraw tolg`awlarinin` xaliqshilig`i 
 
11.1.Soppasli Sipira jiraw XIV a`sirdin` ko`rnekli so`z sheberi 
Soppasli Sipira jiraw XIV a`sirde jasag`an ko`rnekli so`z sheberleri-nin` biri bolip, onin` 
miyrasi elege shekem toliq izertlengen emes. 
Qaraqalpaq jirawlarinin` xronologiyaliq kestesi tiykarinan usi jirawdin` ismi menen 
baslang`an bolip, onin` ha`tte qaysi zamanda jasag`anlig`i belgisiz bolip keldi. 
Bul haqqinda en` da`slepki ilimiy pikir ju`rgizgen alim Na`jim Da`wqaraev bolip, ol jirawlar 
miyrasin tariyxiy da`wirlerge sa`ykes u`yrenip, onin` XIV a`sirde jasag`an belgili so`z sheberi 
ekenligin aniqladi. Soppasli Sipira jiraw Toxtamis xannin` aqilgo`y adamlarinin` biri bolip, o`miri 
Sarayshiq, Astraxan, Jan`akent ha`m U`rgenish a`trapinda o`tedi. Qipshaq qa`wimleri arasinan 
shiqqan so`zge sheshen danishpan adamlardin` biri bolg`an. So`zinin` o`tkirliligi jag`inan xanlar 
arasinda bolg`an ayirim qarama-qarsiliqlardi da a`dil tu`rde sheship bere alg`an adam.
Onin` ati qaraqalpaq, qazaq, nog`ay, tatar ha`m bashqurt ma`deniyatinin` tariyxinda da 
ushiraydi. Biraq barliq dereklerde de: «Soppasli Sipira jiraw qaraqalpaq jirawlar mektebinin` 
tiykarin saliwshi dep atap ko`rsetedi». 
11.2. Jiraw do`retiwshiliginin` izertleniwi 
Soppasli 
Sipira 
jiraw 
haqqinda 
N.Da`wqaraev, 
I.Sag`iytov, 
Q.Ayim-betov, 
M.Nurmuhammedov, Q.Maqsetov, K.Ma`mbetov, S.Bahadirova ha`m basqa alimlardin` 
miynetlerinde de bir qansha to`reli pikirler ortag`a taslang`an. 
N.Da`wqaraev o`zinin` 1946-jili jaqlag`an «Revolyutsiyadan buring`i qaraqalpaq 
a`debiyatinin` payda boliwi» haqqindag`i dissertatsiyasinda qaraqalpaq a`debiyatinin` sag`asi 
negizinen usi jirawdan baslanatug`inlig`i haqqindag`i pikirdi aytqan. Biraq jazba dereklerdin` 
jetkiliksiz bolg`ani sebepli ol waqitlari Soppasli Sipira jiraw do`retpesi toliq ashilmay qalg`an edi.

---

- 54 - 
Biraq professorlar Q.Ayimbetov, Q.Maqsetov, ha`m K.Ma`mbetovlar keyingi da`wirde bul 
temag`a a`dewir jan`aliq engizdi. Bul jiraw miyraslari haqqinda arnawli maqalalar ja`riyaladi.
En` sipatli jeri sonda, xaliq tap usi bu`gingi ku`nge shekemde onin` tolg`awlarin umitpag`an. 
Solay etip, O`zbekstan Ilimler Akademiyasinin` Qaraqalpaqstan filialinda No`kis 
Ma`mleketlik universitetinin` qaraqalpaq a`debiyati kafedrasinda xaliq jirawlarinin` miyraslarina 
arnalg`an qol jazba fondlari sho`lkemlestirildi. Bul fondlarda Soppasli Sipira jirawdin` otizdan 
aslam tolg`awlari saqlanbaqta.
Xaliqtin` tu`sinigi boyinsha Soppasli Sipira jiraw bir ju`z alpis jas jasag`an qariya. Onin` 
o`zinin` aytqan so`zlerine qarag`anda tog`iz ma`rtebe xanlardin` basqaspa ma`jilislerine qatnasip, 
toqsan alti xandi ko`rgen. Ha`r ma`jiliste on bir patshanin` aldinda so`z so`ylep, tog`iz xannin` 
sarqitin jep, toqsan ku`nlik saparda bolg`anlig`i aytiladi.