Эркаев Нодиржон

2.1.1-jadval
Kattaqo’rg’on tumanida qishloq xo’jalik ekinlari maydoni dinamikasi*

Ekin turlari	O’lchov birligi	Yillar			2013 yilda 2011 yilga nisbatan o’zgarishi
		2011	2012	2013
					+/-	%
G’alla	ga	8935	9485	9131	196	102,2
Paxta	ga	14398	13848	14202	-196	98,6
Sabzavot	ga	938	355	552	-386	58,8
Poliz	ga	70	70	140	70	2 marta oshgan
Meva	ga	452	452	452	0	100,0
Uzum	ga	1008	1043	1043	35	103,5
Jami:	ga	25801	25253	25520	-281	98,9

*Manba: Samarqand viloyat Statistika boshqarmasi 2011-2013 yillar hisobot ma’lumotlari.
Yuqoridagi 2.1.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tumanda 2013 yilda 25520 gektar maydonda qishloq xo’jalik ekinlari yetishtirilib, bu 2011 yilga nisbatan 281 gektar yoki 1,1 foizga kamaygan. Tumanda asosiy ekin maydonlari g’alla (35,8 foiz) va paxta (55,7 foiz ) ga ajratilgan bo’lib, bu tarmoqlarda, ya’ni paxta ekinlari maydoni 2013 yilda 196 gektarga qisqarib, shunga mos ravishda g’alla ekin maydoni 196 gektarga oshgan.
Mamlakatimiz aholisi sonining o’sishi qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko’paytirish va mahsulot sifatini yanada yaxshilashni talab qiladi.
Qishloq xo’jaligining asosiy tarmog’i bo’lgan o’simlikchilikda yetishtiriladigan natura mahsulotlarining miqdori yalpi hosil deb ataladi. Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jalik korxonalarida qishloq xo’jalik ekinlari hosildorligi va yalpi hosili dinamikasini o’rganganimizda quyidagicha bo’lgan (2.1.2-jadval).
2.1.2-jadval

Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jalik korxonalarida ekinlar hosildorligi va yalpi hosil dinamikasi*

Ekin turlari	2011 yil			2013 yil			2013 yilda 2011 yilga nisbatan o’zgarishi, +/-
	Ekin maydoni, ga	Hosildorligi, s/ga	Yalpi hosil, t	Ekin maydoni, ga	Hosildorligi, s/ga	Yalpi hosil, t	Ekin maydoni hisobiga	Hosildorlik hisobiga	Yalpi hosil bo’yicha
G’alla	8935	50,3	44943	9131	59,0	53903	196	8,7	8960
Paxta	14398	25,6	36876	14202	23,1	32860	-196	-2,5	-4016
Sabzavot	938	193,5	18142	552	164,8	9100	-386	-28,7	-9042
Poliz	70	242	1692	140	164	2298	70	-78	606
Meva	452	139,9	6325	452	66,2	2990	0	-73,7	-3335
Uzum	1008	143,2	14434	1043	83,5	8705	35	-59,7	-5729

*Manba: Samarqand viloyat Statistika boshqarmasi 2011-2013 yillar statistik hisobot ma’lumotlari.

2.1.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, Kattaqo’rg’on tumani qishloq xo’jalik korxonalarida 2013 yilda 2011 yilga nisbatan faqatgina g’alladan (8960 tonna), poliz ekinlaridan (606 tonna) yuqori hosil olingan, boshqa qishloq xo’jalik ekinlari, ya’ni paxta (4016 tonna), sabzavot (9042 tonna), meva (3335 tonna), uzum (5729 tonna)dan kam hosil olingan. Bu kamayish bir gektardan olingan hosilning pasayishi hisobiga bo’lgan. Kattaqo’rg’on tuman fermer xo’jaliklarida ekinlar hosildorligini viloyatning boshqa tumanlari 2013 yilda paxta va g’alla hosildorligi dinamikasini o’rganganimizda (2.1.3-jadval) quyidagicha bo’lgan:

2.1.3-jadval
Kattaqo’rg’on tumanida paxta va g’alla hosildorligining viloyati tumanlariga nisbatan o’zgarishi* (2013 yil)

№	Tumanlar nomi	Hosildorlik, s		Kattaqo’rg’on tumanida boshqa tumanlarga nisbatan o’zgarishi, + / -
		paxta	g’alla	paxta	g’alla
1	Kattaqo’rg’on	23,1	59,0	x	x
2	Bulung’ur	-	53,7		5,3
3	Jomboy	-	55,4		3,6
4	Ishtixon	28,0	68,1	-4,9	-9,1
5	Narpay	30,8	58,7	-7,7	0,3
6	Nurobod	16,8	18,8	6,3	40,2
7	Oqdaryo	23,4	65,4	-0,3	-6,4
8	Pastdarg’om	21,6	64,5	1,5	-5,5
9	Paxtachi	28,1	58,1	-5	0,9
10	Payariq	22,3	55,9	0,8	3,1
11	Samarqand	-	51,6	-	7,4
12	Tayloq	-	60,5	-	-1,5
13	Urgut	-	53,5	-	5,5
14	Qo’shrobod	-	18,5	-	40,5

*Manba: Samarqand viloyat Statistika boshqarmasi tegishli yillar hisobot ma’lumotlari

2.1.3-jadvaldagi raqamlardan ko’rinib turibdiki, Kattaqo’rg’on tumanida paxta hosildorligi hosildorligi gektariga 23,1 sentnerni tashkil etgan bo’lib, bu ko’rsatkich viloyatning Nurobod (6,3 s.), Pastdarg’om (1,5 s.), Payariq (0,8 s.) tumanlariga nisbatan hosildorlik biroz yuqori bo’lgan bo’lsa, qolgan tumanlar Ishtixon (4,9 s.), Narpay (7,7 s.), Oqdaryo (0,3 s.), Paxtachi (5,0 s.) tumanlariga nisbatan hosildorlik 0,3 sentnerdan 8 sentnergacha pasaygan. Xuddi shunday g’alla hosildorligi bo’yicha ham solishtirganimizda tumanda g’alla hosildorligi 2013 yilda 59 sentnerni tashkil etib, bu ko’rsatkich Bulung’ur (5,3 s.), Jomboy (3,6 s.), Narpay (0,3 s.), Nurobod (40,2 s.), Paxtachi (0,9 s.), Payariq (3,1 s.), Samarqand (7,4 s.), Urgut (5,5 s.), Qo’shrobod (40,5 s.) tumanlariga nisbatan yuqoriroq bo’lib, bu esa tumanda qishloq xo’jalik ekinlari hosildorligini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish lozimlgini ko’rsatadi.

Kattaqo’rg’on tumani fermer xo’jaliklarida ekinlar hosildorligini oshirish uchun quyidagi agrotexnik tadbirlar va jarayonlarga e’tibor qaratish lozim:
- tuproqning eng yaxshi hususiyatlaridan biri uning unumdorliligi, ya’ni uning hosil yetishtirish qobiliyatidir. Tuproqning nechog’li unumdorligi uning qay darajada g’ovakligi va tarkibidagi chirindi (gumus) miqdorining yuqoriligiga bog’liq. Olimlarimizning tahkidlashicha, keyingi 30-40 yil mobaynida tuproqlarda gumusning umumiy zahirasi 40-50 foizga kamaydi. Tuproqning unumdorligi birdan-bir buyuk boylik. Inson manfaati uchun undan oqilona va to’g’ri foydalanish lozim. Uning unumdorligini saqlash va tobora oshirib borish dehqonlarning doim e’tiborida bo’lishi zarur.
- yerga organik va mineral o’g’itlar bilan ishlov berish, tuproqning meliorativ holatini yaxshilash va uning g’ovakligini oshiruvchi shudgorlash va boshqa tadbirlar tuproq unumdorligini oshiruvchi agrotexnik tadbirlarning eng muximidir. Chunki bu tuproqning holati yaxshi bo’lishini, uning unumdorligi ortishini va sabzavotdan mo’l hosil olishni ta’minlaydi.
- mineral o’g’itlar samarasini va tuproq unumdorligini ko’paytirishning yana bir sinalgan vositalaridan biri dukkakli ekinlar, ayniqsa beda ekish hamda go’ng va boshqa organik o’g’itlarni qo’llashdir.
- hosildorlikni oshirishda oziqlantirish asosiy rolni o’ynaydi. Buning uchun siz g’o’zaning o’sa boshlagan dastlabki rivojlanish davridanoq, yetarli miqdorda oziq-moddalar bilan tahminlab tursangiz, ko’p va bar-vaqt hosil tugadigan bo’ladi.
- suvning ortiqcha berilishi esa g’ovlab, kam hosil bo’lib qolishiga, chanqatib yuborish esa, bor hosilning nobud bo’lishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun har gektar yerdagi sabzavotni sug’orishdagi sarf etiladigan umumiy suv miqdorini yoki mavsumiy normalarini, nav xususiyatlariga qarab mutaxassislar maslahatlari asosida belgilashingiz kerak. Vegetasiya davridagi suv sarflarini aniqlashda, yer osti suvining joylanishi va issiqlik haroratining ko’tarilishi hamda boshqa omillar hisobga olinadi.
Demak, yer va suv resurslaridan unumli foydalanish, olinadigan hosilni ko’paytirish maqsadida:

1. 
   Mintaqa tuproq-iqlim sharoitiga mos ekinlarni, navlarni tanlash hamda ularga tegishli agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida sifatli o’tkazish.
   
2. 
   Tuproq unumdorligini oshirishda organik, mineral o’g’itlardan oqilona foydalanish hamda siderat ekinlarni ekishni qo’llash.
   
3. 
   Qishloq xo’jalik ekinlarini joylashtirishni takomillashtirish, hosildorlikni oshirish;
   
4. 
   Mavjud ekin maydonlaridan, dala chetlaridan to’liq foydalanish maqsadga muvofiqdir.