Eritmalar turlari

Osmotik bosim- qonunlari. 
1884 yilda botanik De-Friz o’simliklar hujayrasida bo’ladigan osmos hodisasini tekshirdi. 
Xar bir o’simlik hujayrasini qattiq parda bilan o’ralgan bo’lib, bu parda yarim o’tkazgich vazifasini 
bajaradi. Buni tekshirish uchun De-Friz o’simlikni tuzning quyuq eritmasiga tushirdi. Bu vaqtda 
suv hujayradan eritmaga o’tishi sababli, hujayra qisqarib o’simlik pardasi qisqarib qoladi. Bu 
hodisa alazioliz deb ataladi. 
SHundan so’ng eritma kontsentratsichisni kamaytirib, plazioliz hodisasi ro’y bermaydigan 
eritmalar olishlik to’g’ri keladi. Bunday eritmaning osmotik bosimi hujayra ichidagi eritmaning 
osmotik bosimiga teng bo’ladi. 
Demak, ikki eritma o’zaro izotonik bo’ladi. De-Friz ana shunday izotonik eritmalarni 
tayyorlash natijasida quyidagi qonunni kashf etdi: 
Bir xil temperaturada turli moddalarning bir xil molyar kontsentratsiyasida olingan 
eritmalari bir xil osmotik bosimga ega bo’ladi. 
1886 yilda Vant-Gaff Pfeffer natijalari Boyl-Mariott va Gey-Lyussak qonunlariga 
o’xshashligini ko’rsatdi. 
Yuqoridagilarga asoslanib eritmalarning osmotik nazariyasini yaratdi. Vant-Gaff 
eritmalarning osmotik bosimi uchun Mendeleev-Klapeyron tenglamasiga o’xshash quyidagi
teglamani taklif qildi. 
PV = nRT 
R - eritmaning osmotik bosimi 
V - eritmaning xajmi 
R - gaz konstantasi 
T - eritmaning absolyut temperaturasi 
n- erigan moddaning grammg’molekulalar soni. 
Agar
C
V
n

deb molyar kontsentratsiyasini e‘tiborga olsak: 
P=CRT 
Vant-Gaff o’z nazariyasini tubandagi qonun deb ta‘rifladi. 
Agar erigan modda eritma temperaturasida gaz holatida bo’lib eritma hajmiga baravar 
hajmni egallasa, bu gazning bosimi eritmaning osmotik bosimiga teng bo’lar edi. 
 
Eritmalarning bug’ bosimi. 
Har bir suyuq va qattiq jism biror temperaturada ma‘lum bug’ bosimiga ega bo’ladi. Bug’ 
bosimi barometrik yoki manometr yordami bilan o’lchanadi. Eritma bug’ bosimining toza 
erituvchi bug’ bosimiga qaraganda past bo’lishidan foydalanib bir necha konunlar yaratildi. 
Masalan: 1887 yilda Raul juda ko’p tajribalar o’tkazib quyidagi qonunni ta‘rifladi. 
Elektrolitmas moddalarning suyultirilgan eritmalarda bug’ bosimining pasayishi ma‘lum 
miqdordagi erituvchida erigan moddaning massasiga to’g’ri proportsional bo’lib, modda tabiatiga 
bog’liq emas. Bu qonun quyidagi formula bilan ifodalanadi. 

---

2
1
2
0
0
n
n
n
P
P
P



Р
0
- toza erituvchi bug’ining bosimi
P - eritma bug’ining bosimi 
2
2
1
2
N
n
n
n


erigan moddaning molyar qismi. 
Yukorigilardan foydalanib Raul qonuni quyidagicha yozish mumkin:
2
0
0
N
P
P
P


Quyidagicha qisqa ta‘rif berish mumkin. 
Erituvchi bug’ bosimining njobiy pasayishi erigan moddaning molyar qismiga teng. 
Raul qonuni yuqorida yozilgan shaklda faqat uchuvchan bo’lmagan moddalarning 
eritmalari uchun tatbiq etilishi mumkin. Skipidarning efirdagi eritmasi kabi moddlar hisobga 
olinganda Raul birinchi qonuni suyultirilgan eritmalar uchun quyidagicha yoeiladi: 
1
2
0
0
n
n
P
P
P

