Ёритиш электр

5.12. Ёритиш электр қурилмаларининг очиқ электр ўтказгичларини монтаж қилиш

Қурилиш конструкцияларининг юзалари (деворлар, шиплар, колонналар ва бошқалар) бўйлаб бевосита изоляцияланмайдиган таянчларда ёки трубаларда (пўлат, пластмасса ва бошқалар) ўтказиладиган электр ўтказгичлар очиқ электр ўтказгичлар дейилади.

5.13. Қурилиш конструкцияларининг юзалари бўйлаб бевосита очиқ электр ўтказгичларни монтаж қилиш

Қурилиш конструкцияларининг юзалари бўйлаб поливинихлорид изоляцияли ППВ (АППВ) симлар, юпқа металл қобиқли ТПРФ (АТПРФ) симлар, шунингдек резина изоляцияли ВРГ (АВРГ) ва НРГ (АНРГ) кабеллар ўтказилади.
Электр қурилмаларининг тузилиши қоидаларида (ЭҚТҚ), электр тармоғининг кучланиши 380 В ва ундан кичик бўлганда, ППВ ва АППВ симларини бевосита қуруқ ёки ҳўл сувоқлар билан қопланган деворлар, тўсиқлар ва тўсинлар, шунигдек қуруқ хоналарда ёнмайдиган деворлар ва тўсинлар бўйлаб монтаж қилиш га йўл қўйилади.
Симлар хонанинг қурилиш ва архитектура чизиқларига параллел ёки горизонтал тарзда ўтказиладиган бўлса, линияларнинг симлари орасидаги масофа 3 мм дан кам бўлмаслиги керак.
Ёғоч асосларда монтаж қилинадиган ППВ ва АППВ симларини трассанинг тўғри қисмларида симларнинг тагига тахта кўринишидаги асбест қўйиб ҳар 200–250 мм да мих қобиқ (5.22–расм, а) маҳкамланади. Бунда асбестнинг эни симнинг икки томонидан 3–4 мм чиқиб турадиган кенгликда бўлиши лозим; бетон тузилишларда эса тўқали тасмалар билан (5.22–расм, б) маҳкамланади. Михлар симнинг томирлари орасидаги ажратувчи парда чизиғида олдин мих узунлигининг 3/4 қадар қоқилади, сўнгра михнинг каллагига мослама қўйиб, унинг қолган қисми қоқилади. Мосламадан фойдаланилганда симнинг болғадан шикастланиш эҳтимоли бўлмайди. Симлар кесишиб кетмаслигига эътибор бериш лозим. Симлар бетон ва ғишт тузилишлардаги тўсиқлардан сувалган очиқ ариқчалардан айланиб ўтказилиши; ёғоч юзаларида симлар кесишадиган бўлса, кесишадиган жойда сим қисмларининг изоляцияси қўшимча 2–3 қават изоляцияловчи лента билан ўралиши лозим.



5.22–расм. ППВ ва АППВ ясси симлар билан очиқ электр ўтказгични монтаж қилиш элементлари:
а–михлар билан маҳкамлаш, б–тўқалар билан маҳкамлаш, в–қутига киритиш, г–симларни эгиш.

ППВ(АППВ) симларининг томирларини қутиларга киритишда ва уларни қобирға томонидан эгиш лозим бўлганда, шу эгиш қисмидаги симлар орасидаги ажратувчи парда кесилади (5.22–расм, в). кейин қутига киритилади ёки тўғри бурчак шаклида букилади (5.22–расм, г).

Симларни бир қаватдан иккинчи қаватга ўтазишда уларни механик шкастланишлардан сақлаш учун ППВ (АППВ) симлари том тўсинидан камида 2 м баландликда пўлат трубалар ичидан ўтказилади.
Сўнгги вақтларда электр ўтказгичларни ППВ (АППВ) симлари билан монтаж қилиш да ўрнатиладиган электр буюмларини бевосита қурилиш юзаларига (бетон, ғишт, металл ва бошқа) елимлаб ёпиштириш усули кенг тарқалган. Елимлаш учун тюбикларга солинган тайёр қоришма кўринишида монтаж объектларига етказиб бериладиган БМК–5К елимидан фойдаланилади. Елимлаш усули билан оғирлиги 200 г дан ортиқ бўлмаган, ясси тарам–тарам юзага эга бўлган, қалинлиги 11 мм ва юзаси 6 см² дан кам бўлмаган пластмасса буюмларни зарур мустаҳкамликка эга бўлган бетон, ғишт, ойна ва сопол қурилиш асосларига ёпиштиришга йўл қўйилади.
Симларни қурилиш конструкцияларига елимлаб ёпиштириш тавсия қилинмайди, чунки елим тез қотганлиги сабабли унинг хоссаларига тез ўзгаради ва шунинг учун сим бўлагининг боши ҳамма охирида бир ҳилда пишиқ ёпишмайди, оқибатда сим бир учидан кўча бошлайди, сўнг элекр ўтказгич бўлагининг ҳаммаси қўчиб кетиши мумкин. Симларни маҳкамлаш учун фақат пластмассадан (полиэтилендан ташқари) тайёрланган маҳкамловчи деталлар ишлатилади, чунки пўлат деталлар тезда занглайди, алюминийдан тайёрланганлари эса, елимнинг алюминий адгезияси пастлиги сабабли, лозим бўлган пишиқликни таъминлайди.
Ўрнатиладиган электр буюмларни елимлаш операцияси икки: тайёрлаш ва якунловчи босқичда амалга оширилади.
Елимлаш ишлари бошланмасдан олдин қурилиш асослари кўздан кечирилади, уларнинг яроқлигига ишонч ҳосил қилинади. Буюмлар ёпиштириладиган қурилиш асосларининг юзалари мустаҳкам ва текис бўлиши керак. Буюмларни заҳ, мой шимган, оқланган бўялган ва сувалган юзаларга ёпиштириш таъқиқланади.
Тайёрлаш ишлари линияларни ва буюмлар елимланадиган жойларни режалаш; буюмлар елимлаб ёпиштириладиган жойларни тозалаш ва уларнинг юзаларини ацетон билан тозалашдан иборат.
Ишларнинг иккинчи(якунловчи) босқичи қуйидагилардан иборат: қурилиш асосига ва елимланадиган буюмнинг юзасига қалинлиги 05–1 мм ли бир текисда қатлам ҳосил қиладиган миқдорда тюбикда елим сиқиб чиқарарилади; елимни куракча (шпателp) билан қурилиш асосига ва елимланадиган буюмга суркалади (елим суркаладиган қурилиш асосининг юзаси елимланадиган буюмнинг асосидан маълум миқдорда каттароқ бўлиши лозим); елимланадиган буюмни елим юзаси елим суркалган қурилиш асосининг юзасига унча катта бўлмаган куч билан босилади ва шу ҳолатда 3–5 с ушлаб турилади. Ўрнатиладиган электр буюмларини фақат хона ҳарорати 0С бўлгандагина ёпиштириш мумкин. Симлар, кабеллар ва бошқа буюмларни ёпиштириш операцияси тугагандан 24 соат ўтгач маҳкамлаш мумкин.
БМК–5К елими билан ишлаганда эҳтиёткорлик чораларини кўриш ва ёньин хавфсизлиги қоидаларига қатoий амал қилиш лозим, чунки унинг таркибида осон алангаланадиган ва заҳарли ацетон бор.
Елимлаш усули тешиклар тешиш ишлари ҳажмини 70–80% қисқартиради ва электр монтажчиларнинг иш унумини 2–3 мартага ошириади.
ТПРФ ва АТПРФ ҳимояланган симлари бор очиқ электр ўтказгичлар иситиладиган қуруқ, иссиқ ва чангли, электр ўтказгичларнинг механик таъсири натижасида шикастланиш хавфи бўлган уйлар ва ишлаб чиқариш хоналарида ишлатилади.
Найсимон ТПРФ ва АТПРФ симлари хонанинг архитектура чизиқларига нисбатан параллел ва горизонтал вазиятда ўтказилади. Симларни маҳкамлаш учун бир ёки икки панжали штапмлаб тайёрланган стандарт скобалардан фойдаланилади. Бир панжали скобалар трассанинг горизонтал қисмларида битта симни маҳкамлаш учун ишлатилади; скобанинг панжаси пастда бўлиши керак. Бикрлик қобирғаси бор бир панжали скобалар симларни вертикал вазиятда ўтказиш учун ҳам қўлланилиши мумкин. Скобалар орасидаги масофа симлар горизонтал жойлашганда (қирқими 4 мм² гача бўлган симларни ўтказишда) 500 мм дан, вертикал жойлашганда 700 мм дан катта бўлмаслиги керак. Симларнинг кесими 6 мм² ва ундан катта бўлганда скобалар орасидаги масофани 1000 мм гача катталаштириш мумкин. Скобалар қутилар, асбоблар, текисланган ёки ўтиш жойларидан 50–100 мм нарида бўлиши керак. Симнинг қайрилиш жойидан энг яқин скобагача бўлган масофа кўпи билан 15 мм (5.23–расм, а–г) бўлиши лозим.

5.23–расм. Очиқ электр ўтказишда ТПРФ ва АТПРФ симларни маҳкамлаш усуллари:

а–вертикал ўтказишда қўшпанжали скоба билан, б–горизонтал ўтказишда бир панжали скобалар билан, в–бир нечта симни скоба билан, г–симларни эгиш ва эгилган жойларида скобалар ўрнатиш.

Алюминий қобиқли, найсимон симларни скобалар ва тўқали тасмалар билан маҳкамлашда уларнинг тагига эластик қистирмалар (прессшпан ва шунга ўхшаш материалдан) қўйилиши, қўйиладиган прессман қистирма скобалар ёки тасмаларнинг ҳар икки томонидан камида 1 мм чиқиб туриши керак. Ҳимояланган симларни полдан ёки хизмат кўрсатиш майдончасидан ўтказилиш баландлиги нормаланмайди.
Найсимон симларни деворларда вертикал, шунинггдек, шипларда горизонтал ҳолда ўтказишда уларнинг металл қобиғидаги таянч юзага қаратилган бўлиши лозим. Бу симларни деворларда горизонтал ҳолда ўтказишда қобиқнинг тагига нам кирмаслиги учун қобиқнинг чоки пастга қаратилган бўлиши керак.

5.24–расм. Керилма дюбелларни ўрнатиш ва маҳкамлаш–операциясининг тартиби:

а–толали тўлдиргич билан, б–керилма гайкаси билан.

Скобалар, қутилар ва бошқа буюмлар ғишт, бетон ва шунга ўхшаш асосларга дюбеллар ёрдамида маҳкамланади. Скобаларни маҳкамлаш учун пиротехник оправкаси ёрдамида қоқиладиган михсимон дюбеллардан фойдаланилади; қурилиш–монтаж тўппончасининг «В» гуруҳидаги ўқ бу оправканинг энергия манбаи бўлиб хизмат қилади. Ўқ капсулининг ўт олиши учун пиротехник оправканинг штоки учига болға билан урилади. Симлар дастасини ушлаб турадиган оғир скобалар ва тузилишлар тирак дюбеллар билан маҳкамланади, уларни ўрнатиш тартиби 5.24–расм,а,б ларда кўрсатилган. ТПРФ ва АТПРФ симларни ҳам 5.25–расмда кўрсатилган усулларнинг бирини қўллаб маҳкамлаш мумкин.

5.25–расм. Симларни қурилиш конструкцияларига маҳкамлаш усуллари:

а–пружиналанадиган пластмасса билан, б–тўқали металл тасма билан, в–турумли, брусокли ва тўқали металл тасма билан, г–махсус маҳкамлагичда тишли пластмасса бандаж тасмаси билан, д–тайёр бирикма, 1–пластмасса тасма, 4–металл парчаси, 2–мих дюбель, 3–турумли пўлат тасма, 4–металл парчаси, 5–тишли бандаж тасма, 6–махсус маҳкамлагичлар.

ТПРФ ва АТПРФ симлари универсал бурилма пуансонли конструктив жиҳатдан анча такомиллаштирилган КТ–2 ёки алмаштириладиган пуансонли КТ–1 омбирлари ёрдамида букилади.

Найсимон симларни эгиш радиуси симнинг қобиғи диаметридан 6 карра кам бўлмаслиги лозим. Симларни эгиш вақтида омбир қобиқни эзади. Эзилган жойлари бир–бирига нисбатан жуда яқин масофада бўлиши керак, лекин бир эзилган жой бошқа эзилган жойга маълум масофада яқин бўлиши, аммо, устма–уст тўғри келмаслиги зарур.
Омбирларнинг пуансонлари эгиладиган симнинг кесимига мос бўлиши лозим, лекин қобиқни шундай эзиш керакки, бунда у кесилмасин ва тагидаги изоляцияси ҳам шикастланмасин.
ТПРФ ва АТПРФ симларининг бошқа симлар ёки трубопроводлар билан кесишган жойларида симлар сувалган очиқ ариқчаларда айлантириб ёки пўлат труба бўлакчаси ичидан ўтказилади. Пўлат труба бўлакчаси кесишадиган симларнинг ёки трубопроводларнинг тагига қўйилади.
Симларни сувалган ёғоч, ғишт ва бетон деворлар орқали ўтказишда ТПРФ ва АТПРФ симларига изоляцияловчи ёки металл труба бўлаклари кийгизилади ва уларнинг учлари чинни ёки пластмасса втулкалар билан ўраб қўйилади.
Қаватлараро ораёпма орқали ўтказиладиган симларни механик шикастланишлардан сақлаш учун труба бўлаклари ичига олиш тавсия қилинади.
ТПРФ оқимининг учига металл қобиғини пиччоқ ёрдамида ҳалқа шаклида ёки бўйламасига кесиб ишлов берилади. Кесаётганда изоляцияловчи қоғози кесилиб кетмаслиги керак. Симларнинг изоляцияси шикастланмаслиги учун қоғозни қўл билан йиртиб олиш керак.
Ҳимояланган симларнинг томирлари бириктириш ва тармоқлаш, тармоқлаш қутиларида (У419, У420, У194 ва бошқалар) пайвандлаб, кавшарлаб, пресслаб ёки қисмилар ёрдамида бириктирилади ва тармоқланади. Ҳимояланган симлар қутиларга, аппаратларга ва асбобларга ҳимояловчи қобиғи билан киритилиши керак.
Зах, ўта зах, ёньин чиқиши жиҳатидан хавфли бўлган ва металл қобиқларга емирувчи таъсир этувчи муҳитли хоналарда ёритиш электр ўтказгичларини бевосита қурилиш конструкциялари юзасларидан ўтказиш учун резина изоляцияли ВРГ, АВРГ, НРГ, АНРГ ва бошқа кабеллар ишлатилади. ТПРФ ва АТПРФ симлари қандай монтаж қилинса, кўрсатилган кабеллар ҳам шундай монтаж қилинади. Резина изоляцияли кабелларни атроф муҳит ҳарорати–15С дан паст бўлмаган шароитда монтаж қилиш мумкин. ВРГ ва АВРГ кабеллари очиқ ҳолда ётқизилганда, резинанинг изоляцияловчи хусусиятини тез ёмонлашувига олиб келувчи қуёш нури бевосита таъсир этмаслиги лозим.
Кабелларни қўлда эгиш мумкин; эгиш радиуси кабель қобиғининг 10 карра ташқи диаметридан катта бўлиши лозим. Кабеллар қутиларда бириктирилади ва тармоқлантирилади.