Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B



Download 3,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet112/272
Sana31.12.2021
Hajmi3,26 Mb.
#207540
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   272
Bog'liq
1502-Текст статьи-4094-1-10-20200627

 

 


 

245 


13.2. Marketing kommunikatsiyalari tizimida reklama  

 

Reklama – marketingning eng muhim elementi ekanligi borasidagi asosiy fikrlar 



shunga  asoslanadiki,  marketing  sohasi  rivojlangan  mamlakatlar  zamonaviy 

iqtisodiyotining  barcha  jabhalarini  qamrab  oladi  va  bunda  firmalar  marketing 

faoliyatining  har  qanday  bosqichi  ularning  reklama  faoliyati  bilan  bevosita  yoki 

bilvosita aloqaga ega bo‘ladi. 

Masalan,  AQSHda  marketing  xarajatlari  tovar  yakuniy  narxining  55-60%ini 

tashkil qiladi, ya’ni milliy mahsulotning yarmidan ortig‘i bu – reklama, ilgari surish, 

transport vositasida tashish, o‘rab-qadoqlash va savdo xarajatlari hisoblanadi. 

Marketing  to‘plamining  elementi  sifatida  reklamaning  muvaffaqiyati  hozirgi 

paytda  ikkita  holat  –  maqsadli  yo‘naltirilganlik  va  sistematik  xarakter  bilan, 

shuningdek,  tovarni  rejalashtirish,  ishlab  chiqish  va  ishlab  chiqarish  jarayoni,  unga 

talab, narx shakllanishi va sotuv bilan qalin aloqalar bilan asoslanadi. 

Marketing umumiy strategiyasi doirasida reklama shubhasiz sotiladigan narsalar 

ishlab chiqaradigan va sotadigan ishlab chiqarish korxonalariga faol ta’sir ko‘rsatadi. 

Bozorga chiqishda esa talabni  hisobga olgan  holda tijorat natijalariga erishishga olib 

keladi. 

Yuzaga kelgan bozor sharoitlarida reklama, yuqorida aytib o‘tilganidek, axborot 

funksiyasidan  tashqari,  reklama  qilinishi  lozim  bo‘lgan  tovarlar  harakati  jarayonini 

maksimal  boshqarish  yo‘li  bilan  xaridor  va  bozor  bilan  ishlab  chiqarishing 

«qaytuvchan  aloqa»sini  ta’minlagan  holda  kommunikativ  funksiyani  ham  bajara 

boshladi. 

Reklamani tovar va xizmatlar sifatini, shuningdek, g‘oyalarni iste’molchilarning 

ehtiyoj  va  so‘rovlari  tiliga  o‘tkazishga  harakat  qiladigan  kommunikatsiyalar  shakli 

sifatida ko‘rib chiqish mumkin. 

Marketing  tizimining  mantiqiy  elementi  sifatida  zamonaviy  reklamani  ajratib 

turadigan o‘ziga xos belgi oddiygina talabni shakllantirish emas, balki tanlab olingan 

iste’molchilar  guruhi  ichida  uni  boshqarish  hisoblanadi.  Bu  birinchidan  bozor 

iste’molchilarning  didi  va  so‘rovlari  o‘ziga  xosliklarini  aks  ettiradigan  segmentlar 



 

246 


yig‘indisi ekanligi tufayli o‘ringa ega bo‘lishi mumkin. Firmalar uchun maqsad sa’y-

harakatlarni  butun  bozor  bo‘ylab  yoyib  yubormasdan,  tanlangan  segmentlarga 

maksimal  darajada  kirib  borishdan  iborat.  Ikkinchidan,  mahsulotni  va  shunga 

muvofiq reklamani differensiatsiya qilishga asos qilib olinishi mumkin bo‘lgan talab 

variatsiyalarini  etarli  darajada  aniqlik  bilan  aniqlash 

mumkin.  Tovarlar 

differensiatsiyasi  reklama  faoliyatini  ta’minlaydi  va  uning  samaradorligini  oshiradi. 

Reklama  uchun  zarur  bo‘lgan  mablag‘lar  miqdori  va  foyda  hajmi  odatda 

differensiatsiya darajasiga bog‘liq bo‘ladi. 

Talabni  o‘rganish  o‘rniga  ehtiyojlarni,  xaridolar  motivlarini,  iste’molchilar 

daromadlaridan  foydalanishni  o‘rganish  keldi.  R.Rivz  ta’kidlab  o‘tganidek,  reklama 

bu  -    eng  kam  xarajatlar  bilan  eng  ko‘p  sonli  odamlar  ongiga  o‘z  turida  yagona 

bo‘lgan iste’mol motivini o‘rnatish san’atidir. 

Reklama sohasidagi  mashhur  olim D.Ogilvi  har qanday  reklama tovarlar  imidji 

shunday  hisoblangan simvollar  majmuini  yaratishi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilishi 

lozim  degan  nazariyani  ifodalab  berdi.  Obraz  loyihasini  ishlash  (imidj-bilding)  – 

zaonaviy  reklamaning  eng  samarali  usullaridan  biridir.  Agar  sanoatchilar  o‘z 

reklamasini  o‘z  tovarlari  uchun  eng  aniq  belgilangan  individuallik  bilan  eng  ijobiy 

imidj  yaratishga  qaratadigan  bo‘lsa,  pirovardida  bozorning  kattaroq  qismini  va  eng 

katta foydani qo‘lga kiritadi. Masalan, butun dunyoda mashhur «Adidas» firmasining 

mahsulotlari  sog‘lom  turmush  tarzi  va  sportdagi  muvaffaqiyatlar  bilan  bog‘lanadi; 

«Roleks»  soatlari  va  «Kross»  avtoruchkalari  esa  –  muvaffaqiyatga  erishgan 

ishbilarmonlarning atributlari hisoblanadi. 

Hozirgi  paytda,  ko‘plab  g‘arb  mamlakatlari  mutaxassislarining  fikriga  ko‘ra, 

tovarlar  raqobati  «brendlar»  raqobatiga  aylandi.  Rossiyalik  reklama  sohasi 

mutaxassislaridan  biri  sanalgan  I.Rojkov  brendingni  tovarga  nisbatan  iste’molchiga 

tovar  belgisi,  o‘rovi,  reklama  murojaatlari,  seylz-promoushn  materiallari  va  boshqa 

reklama elementlarining birgalikdagi kuchli ta’siriga asoslangan uzoq muddatli afzal 

ko‘rishni yuzaga keltirish bo‘yicha faoliyat sifatida ta’riflaydi. 

Brending  reklama  beruvchi,  sotuvchi  tashkilot  va  reklama  agentligining 

personallashtirilgan  brend-imidj  –  jiddiy  marketing  tadqiqotlari  asosida  tovar  yoki 



 

247 


tovarlar  oilasining  belgilangan  tovar  belgisi  bilan  markalangan  obrazini  yaratish  va 

keng  miqyosda  iste’molchi  ongiga  o‘rnatish    bo‘yicha  birgalikdagi  ijodiy 

harakatlarini  ifodalaydi.  D.Ogilvi  aytganidek:  «O‘z  reklamasini  eng  qulay  obraz 

yaratishga  bag‘ishlaydigan,  o‘z  brendini  raqobatchi  brendlardan  farqli  ravishda 

yaqqolroq  ifodalydigan  ishlab  chiqaruvchi  eng  katta  bozor  ulushini  egallab  oladi  va 

uzoq  vaqt  davomida  maksimal  foyda  oladi».  AQSH  bozorida  etakchilik  qiladigan 

brendlarga  misollar:  kiyim-kechaklar  —  «Livane»,  sport  tovarlari  —  «Nayk», 

mayishiy  elektronika  —  «Djeneral  Elektrik»,  avtomobillar  —  «Ford»,  alkogolsiz 

ichimliklar — «Koka-Kola». 

Hozirgi  paytda  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  turlari  doimiy  ravishda 

murakkablashib,  talab  omillari  sifatida  tovarning  iste’mol  xususiyatlaridan  ko‘ra 

ko‘proq  uning  imidj-bilding,  sifat,  etkazib  berish  va  xizmat  ko‘rsatish  qulayligi, 

kafolatli ta’mirlash shartlari kabi tavsifnomalari birinchi o‘ringa chiqmoqda. Bugungi 

kunda  xorijiy  bozorlarda  tovarlar  jalb  etuvchanligining  eng  muhim  elementi 

tovarlarga  sotudvan  keyingi  xizmat  ko‘rsatish  bo‘yicha  xizmatlar  darajasi 

hisoblanadi. 

Shunday  qilib,  bir  tomondan,  reklama  moliyalashtirish  sotuvini  narx  bilan 

bog‘liq  bo‘lmagan  holda  rag‘batlantirish  tizimida  tobora  moslashuvchan  vositaga 

aylanmoqda, 

boshqa 


tomondan 

esa 


integratsiyalangan 

reklama-axborot 

kommunikatsiyalarining yangi turiga aylanmoqda. 

Muayyan  bozor  vaziyati  bilan  belgilanadigan  maqsadlarga  qarab,  reklama 

quyidagi vazifalarni samarali hal etishi mumkin: 

➢ xabardor qilish (yangi tovar, muayyan hodisa, firma va h.k. haqida bilimlar va 

xabardorlikni shakllantirish); 

➢ nasihat qilish (iste’molchining firma va uning tovarlarini mos keluvchi qabul 

qilishi,  afzal  ko‘rishni  asta-sekinlik  bilan,  bosqichma-bosqich  shakllantirish; 

xaridorni xaridni amalga oshirishga ko‘ndirish; xaridlarni rag‘batlantirish va h.k.); 

➢ eslatish  (xabardorlikni  qo‘llab-quvvatlash,  xaridlar  oralig‘ida  iste’molchilar 

xotirasida    tovar  haqida  axborotni  ushlab  turish;  ushbu  tovarni  qaerdan  xarid  qilish 

mumkinligini yodga solib turish) va boshqa vazifalar. 




 

248 


Yakuniy  hisobda,  marketing  kompleksining  boshqa  elementlari  kabi,  barcha 

reklama  funksiyalari  marketing  kommunikatsiyalar  tizimining  asosiy  maqsadlariga 

erishish – talabni shakllantirish va sotuvni rag‘batlantirishga borib taqaladi. Mashhur 

amerikalik reklamachi Alfred Dj.Simenga ko‘ra: «Reklama bu – iste’molchilar uchun 

mo‘l-ko‘llik  yaratadigan  iqtisodiyot  mexanizmidagi  yog‘lash  uchun  ishlatiladgian 

moy  ham,  o‘t  oldirish  tizimi  hamdir.  Bu  tariqada  uning  vazifasi  xabardor  qilishdan 

iborat...  Biroq  bu  vazifa  –  oddiygina  xabardor  qlish  emas.  Reklama  funksiyasi  - 

sotish. Tovarlar sotish. G‘oyalar sotish. Turmush tarzini sotish». 

Insonning  doimiy  yo‘ldoshi  bo‘lib,  unga  har  kuni  va  yopirilma  ta’sir  ko‘rsatar 

ekan,  reklama  insoniyat  jamiyati  hayotida  muhim  rol  o‘ynaydi.  Reklamaning 

ahamiyati ayniqsa, iqtisodiyot va jamiyat hayotida muhimdir. 

Reklamaning  iqtisodiy  roli  shunda  amalga  oshiriladiki,  u  kapital  qo‘yilmalar 

hajmi va ish o‘rinlari sonining o‘sishiga xizmat qiladi, raqobatni qo‘llab-quvvatlaydi, 

sotuv 


bozorlarini 

kengaytiradi, 

mablag‘lar 

aylanuvchanligi 

tezlashishiga 

ko‘maklashadi va bu bilan ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. 

Reklamaning  ijtimoiy  roli  ham  juda  muhimdir.  Reklamaning  milliardlab 

potensial  xaridorlarga  kundalik  ta’siri  butun  dunyoda  va  har  bir  mamlakatda 

aholining  turli  qatlamlari  xulq-atvori  va  belgilangan  fikrlash  standartlari 

shakllanishiga xizmat qiladi. Uinston CHerchill bu borada quyidagicha fikr bildirgan: 

«Reklama...  yuqoriroq  turmush  darajasiga  ehtiyoj  yuzaga  keltiradi.  U  inson  oldiga 

o‘zini va oilasini yaxshiroq uy-joy, yaxshiroq kiyim-bosh, yaxshiroq oziq-ovqat bilan 

ta’minlash maqsadini qo‘yadi. U qunt bilan ishlash va unumdorlikni rag‘batlantiradi. 

U  boshqa  holatlarda  bir-biri  bilan  chiqisha  olmaydigan  narsalarni  mahsuldor  va 

samarali ittifoqqa birashtiradi». 

Reklamaning  ta’lim  borasidagi  roli  yuqori  ekanligini  qayd  etib  o‘tmasa 

bo‘lmaydi.  YAngi  ilg‘or  tovar  va  texnologiyalarni  joriy  qilish  jarayonida  u  inson 

faoliyatining  turli  sohalaridan  bilimlar  tarqatilishiga  xizmat  qiladi,  iste’molchilarga 

ma’lum bir amaliy ko‘nikmalarni singdiradi. 

Reklamaning ahamiyatini baholash uning estetik roli katta ekanligini yodga olib 

o‘tmasak  to‘liq  bo‘lmasdi.  Qadim  zamonlardan  bizning  kunlargacha  reklama 



 

249 


murojaatlarining  eng  yaxshi  namunalari  haqli  suratda  amaliy  san’at  asarlari  deb 

hisoblanishi  mumkin.  Misol  tariqasida  fransuz  rassomi  A.Tuluz-Lotrek  tomonidan 

tayyorlangan  reklama  taxtalari;  gruzin  ustasi  N.Pirosmanashvili  mo‘yqalamiga 

mansub  bo‘lgan  mayxonalar  viveskasi;  V.Mayakovskiyning  reklama  plakatlari  va 

matnlari; mashhur kinorejisserlar K.Lelyush, D.Linch, A.Konchalovskiy, N.Mixalkov 

va boshqalarning reklama videoroliklarini keltirib o‘tish mumkin. 

Yuqori  professional  va  badiiy  darajada  bajarilgan  reklama  murojaatlari 

odamlarda yaxshi did va go‘zallikni his etishni shakllantiradi. SHu asnoda reklamada 

mashhur  firmalarni  ifodalaydigan  fotomodellar  (firma  «sanam»lari)  belgilangan 

davrlarda  ayollar  go‘zalligining  umum  e’tirof  etilgan  etalonlariga  aylanganligini 

eslab  o‘tish  o‘rinlidir.  «Shanel»  firmasi  vakili  bo‘lgan  va  Marianna  tituliga 

Fransiyaning  har  yillik  ko‘rigi  g‘olibasi  bo‘lgan  Izabel  de  lya  Fressanj,  Paulina 

Parijkova («Este Lauder»); Izabella Rosselini («Lankom»); Sindi Krouford va Klau- 

dia  Shiffer  («Revlon»)  va  boshqalar  bunga  yorqin  misol  tariqasida  keltirib  o‘tilishi 

mumkin. 

 


Download 3,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   272




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish