Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B

Tovarlarni savdo zalida reklamaga mos joylashtirish  

Magazinning  savdo  zali  xaridor  uchun  unga  tovarlar  bilan  yaqinroq  tanishib 

chiqish  imkonini  beradigan  qulayliklarni  ta’minlashi  lozim.  Savdo  uskunalari  ham 

sotuvchining  mehnatini  engillashtirishdan  tashqari  estetika  talablarini  hisobga  olgan 

holda  tovarlarni  reklamaga  oid  namoyish  etishni  ta’minlaydigan  sharoitlar  yaratishi 

ham lozim. 

Savdo  jarayonining  reklama  funksiyasi  ko‘o‘dan  tovarlarni  joylashtirish 

qanchalik  oqilona  tashkil  etilganiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Xaridorlar  tovarning  o‘zini, 

uning firma belgisini ko‘rish, undan foydalanish usullari bilan tanishish imkoniyatiga 

ega  bo‘lishi  kerak.  Bunda  tovarga  talab  xarakteri  va  xususiyatlari  ham  hisobga 

olinadi.  Xususan,  tez-tez  talab  qilinadigan  tovarlar  xaridorlarning  ko‘zi  bilan  bir  xil 

darajada,  savdo  zalidagi  aravachalarda,  unchalik  ma’lum  bo‘lmagan  tovarlar  esa  – 

eng ko‘rinarli joylarda (savdo zalining markazida, kassa yonida) joylashtiriladi. 

Universal  tovarlar  assortimentiga  ega  bo‘lgan  magazinlarda  yangi  tovarlarni 

reklama  qilish  uchun  axborot  burchaklari  tashkil  etish  tavsiya  qilinadi.  Ular  odatda 

kirish  eshiklari  yonida  yoki  zinapoya  yonidagi  keng  maydonchalarda  joylashtiriladi. 

Axborot  burchagi  qisqacha  annotatsiyali  maxsus  kartalar  bilan  ta’minlaangan, 

yangilik-tovarlar  qo‘yilgan  vitrinalar  ko‘rinishida  bo‘lishi  mumkin.  Agar  gap 

mahsulotlar  haqida  boradigan  bo‘lsa,  ularning  yonida  reklama  varaqalari  va 

prospektlar joylashtirish tavsiya etiladi. 

Mayda  tovarlarni  kichik  yacheykalarga  ajratilgan  maxsus  kasseta-qutichalarda 

yoki peshtaxtada oyna ortida qo‘yish mumkin. 

Tovarlar xarakteri va o‘rovi turiga shuningdek, ularni joylashtirish ham bog‘liq 

---

 

300 

bo‘lib, u tovarni xaridorga ko‘rsatishi ko‘zda tutiladi. Masalan: 

•  paketdagi  va  pachkadagi  tovarlar  tokchada  yonma-yon  yoki  taxlangan  holda 

joylashtiriladi; 

•  shisha  idishdagi  tovarlar  tokchalar  bo‘ylab  bir  necha  qator  qilib,  ba’zida 

yaiklarda joylashtiriladi; 

•  tunuka  bankadagi  konservalar  souvtiladigan  peshtaxta-vitrinalarda  yoki 

savatlarda ustma-ust joylashtiriladi; 

•  shisha  bankadagi  konservalar  –  tokchada  ikki,  uch,  to‘rttadan  usta-ust 

qo‘yiladi; 

• setka va paketdagi tovarlar qutida yoki savatda ustma-ust saqlanadi. 

Tovarlarni  reklamaga  mos  joylashtirishni  ularni  guruhlash  tamoyillariga  rioya 

qilishdan  kelib  chiqqan  holda  tashkil  qilish  tavsiya  etiladi.  Tovarlarni  to‘g‘ri 

guruhlash  xaridorga  kerakli  tovarni  topish  va  tanlashga  yordam  beradi.  Tovarlarni 

guruhlashning  ikkita  tamoyili  mavjud:  tarmoq  (tovar)  belgisi  bo‘yicha  va  iste’mol 

qilish usuli bo‘yicha. 

Zamonaviy  oziq-ovqat  magazinlarida  hamrohlik  qiluvchi  nooziq-ovqat 

tovarlarini  to‘g‘ri  joylashtirishga  katta  ahamiyat  beriladi.  Bunday  tovarlar  qatoriga 

quyidalar  kiradi:  metalldan  yasalgan  oshxona  anjomlari  (qoshiq,  vilka,  pichoq), 

kastryulya, choynak, kofe qaynatgich, sharbatsiqqich va boshqalar, kir yuvish kukuni 

va h.k. 

Tovarlarni  guruhlashning  o‘ziga  xos  bir  turi  talab  kompleksliligi  bilan  bog‘liq. 

Uning  mohiyati  shundan  iboratki,  belgilangan  ehtiyojlar  majmuini  qondiradigan 

tovarlar  tanlab  olinadi.  Sanoat  tovarlari  magazinlarida  bu  iste’mol  komplekslari 

bo‘lishi mumkin: «Ayollar uchun tovarlar», «Erkaklar uchun tovarlar», «Hammasi uy 

uchun», «Hammasi dam olish uchun» va h.k. 

Namunalar  bo‘yicha  savdo  qiladigan  va  o‘ziga-o‘zi  xizmat  ko‘rsatiladigan 

magazinlarning  savdo  zallarida  tovarlarni  joylashtirish  –  namoyishga  oid  reklama 

vositasidir.  Bu  magazinlarda  tovarlarni  reklamaga  oid  joylashtirish  yordamida  ikkita 

vazifa hal etiladi: 

•sotuvda bo‘lgan tovarlar xaridorlari haqida axborot; 

---

 

301 

•  tovar  sifati,  qo‘llash  usullari  va  konstruksiyasi  xususiyatlari  haqida 

ko‘rgazmali tashviqot. 

Bu  vazifalarga  qarab,  tovarlarni  reklamaga  mos  joylashtirish  vazifalarini  ikki 

turga  ajratish  mumkin:  axborotli  joylashtirish  va  maslahatli  joylashtirish.  Ikkala  tur 

ham  reklamaning  tasviriy-so‘z  bilan  bog‘liq  vositalari:  plakatlar,  badiiy  bezalgan 

narxko‘rsatkichlar, matnli kartochkalar qo‘llash bilan yaxshi uyg‘unlashadi. 

Maslahatli joylashtirish xaridorlarga tovar sifati, uning konstruktiv xususiyatlari, 

hozirgi  modaga  mos  kelishi  va  h.k.  borasidagi  savollarga  mustaqil  javob  topish 

imkonini  beradi.  SHu  maqsadda  bir  xil  predmetlarni  turli  variantlarda:  o‘ralgan  va 

o‘ralmagan  holda, yig‘ilgan  va yig‘ilmagan  holda, hamrohlik qiluvchi tovarlar bilan 

birgalikda  namoyish  etish  lozim.  Bunday  batafsil  namoyish  etish  texnik  jihatdan 

murakkab  mahsulotlar  (radio-  va  elektrotovarlar,  foto-  va  madaniy  mollar)  bilan 

savdoda  ko‘proq  zarurdir.  Tovarlarni  bunday  joylashtirish  tufayli  xaridorlar  tovar 

xususiyatlari bilan o‘zlari tanishib chiqadi va sotuvchilarga izoh va ma’lumot so‘rab 

kamroq murojaat qiladi. 

O‘ziga-o‘zi  xizmat  ko‘rsatiladigan  magazinlarda  tovarlarni  reklamaga  mos 

joylashtirish  savdo  zalining  devori  bo‘ylab,  maxsus  burchaklarda  joylashtirilgan, 

badiiy  bezalgan  tovarlar  ekspozitsiyasini  ifodalaydi.  Ba’zida  bunday  ekspozitsiya 

ustunlar  atrofida  joylashtiriladi  yoki  magazinlar  vestibyullari  devor  oldi  joylarini  va 

savdo amalga oshiriladigan bir xonadan boshqasiga o‘tish joylarini egallaydi. 

Ichki magazin reklama ekspozitsiyasi oldida turgan vazifalarga qarab, u tematik, 

syujetli,  ixtisoslashgan  bo‘lishi  mumkin.  Bunday  ichki  magazin  ekspozitsiyalari 

savdo  zalining  umumiy  bezalishi  bilan  uyg‘unlashadi  va  ularga  o‘ziga  xos  jalb 

etuvchanlik baxsh etadi. 

Reklama  ekspozitsiyasini  tashkil  qilishda  tovarlarni  joylashtirishning  ayrim 

xususiyatlarini  hisobga  olish  zarur.  Xaridor  ular  uchun  magazinga  atayin  keladigan 

asosiy  tovarlarni  ko‘zga  tashlanadigan  tarzda  joylashtirish  shart  emas.  Boshqa 

toifadagi  tovarlarni  (impulsiv  xarid  qilinadigan  tovarlarni)  joylashtirish  yaqqol 

ko‘zga  tashlanadigan  bo‘lishi,  ular  magazinga  kiraverish  eshigiga  yaqin  joyda  va 

xaridorlar  e’tiborini  ko‘proq  jalb  qiladigan  joylarga,  shuningdek,  kassa  va 

---

 

302 

zinapoyalar yaqinida joylashtirilishi lozim. 

Magazinda  matolar,  oyoq  kiyimi,  bosh  kiyimi  kabi  tovarlarni  namoyish  qilish 

o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 

Masalan,  matolar  reklamasida  bu  mato  ular  uchun  foydalanilishi  mumkin 

bo‘lgan  xaridorlarda  ayrim  tikuv  mahsulotlari  turlari  bichimi  haqida  tasavvur 

uyg‘otish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  erda  ko‘p  narsa  zavisit  dekoratorlarning 

qobiliyatlariga, ularning fantaziyasiga bog‘liq bo‘ladi. 

Matolarni  bosma  reklama  axboroti  bilan  uyg‘unlikda  manekenlarda  namoyish 

etish  katta  samara  beradi.  U  yoki  bu  matolarning  xususiyatlari  (tovar  xislatlar  va 

iste’mol  xususiyatlari)  haqida  ma’lumot  berishdan  tashqari  bosma  reklamada 

quyidalar haqida xabar berish zarur:  

• matolar tovar guruhlarining belgilangan sotuv joylarida jolashuvi; 

• matolar sifati, ularning vazifasi, ularni tozalash usuli tavsifi; 

•  matolarni xarid qilish bilan bog‘liq qo‘shimcha  xizmat turlari (bichish,  yarim 

tayyor mahsulotlar sotish).