Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B. Marketing kommunikatsiyasi

 
8.2. Globalizasiya sharoitida internetni muloqat sohasi 
Global darajada biznes-axborotlarini olishning zamonaviy vositalaridan biri 
bulib xalkaro savdo markazi olimlari tomonidan yaratilgan Trade Map, ya’ni savdo 
xaritasi xisoblanadi
12
. Interaktiv savdo- tahliliy portali bo’lgan Trade Map dunyoda 
eng yirik bo’lgan ma’lumotlar bazasi va internetda marketing tahlili vositalari bilan 
12
www. intrasen. org 

---

159 
ishlashni ta’minlaydi. Trade Map dan foydalanuvchilar xoxlagan mamlakatdagi 
xoxlagan turdagi maxsulot tugrisida axborotlarni olishlari mumkin. Bu axborotlar 
milliy import va eksport tugrisidagi va mukobil bozorlardagi sotuvlar xajmi va 
rakobatchilarning urni tugrisidagi ma’lumotlarni uz ichiga oladi. Ushbu portal bozorni 
tahlil kilish vositasi sifatida xam davlat sektori vakillari uchun (masalan, anik bir 
mamlakatning savdo attashesi) xam biznes sektori vakillari uchun foydali bulishi 
mumkin. 
Savdoni kullab-kuvvatlash bilan shugullanuvchi tashkilotlar uchun parol bilan 
ximoyalangan internet-saytda joylashgan xamda obuna bulish imkoniyati mavjud 
bo’lgan va yirik foydalanuvchi guruxlar uchun kup martalab ulanishiga imkon 
beruvchi Trade Mapning maxsus shakli (TSI Trade Map) mavjuddir. Ayrim 
foydalanuvchilar (ITC Trade Map) obunasi bo’yicha portaldan tugridan-tugri 
foydalanishlari mumkin. 
Trade Map dunyo savdo okimlarining 90% ni xamda 180 davlat va dunyoning 
mintakalari bo’yicha savdo munosabatlarini yoritadi va uygunlashtirilgan tizimning 
(TIF TR - tashki iktisodiy faoliyatning tovar ruyxati) 2 va 6 belgili darajasidagi 
ifodalangan xoxlagan 5000 turdagi maxsulot bo’yicha foydalanuvchilarga 
ma’lumotlar beradi. Trade Map yordamida kuyidagi tahliliy operasiyalarni bajarish 
mumkin: 
- Mavjud eksport bozorlarini tahlil kilish: Trade Map foydalanuvchiga xoxlagan 
maxsulot turi bo’yicha eksport bozorlarining xolati va dinamikasini tahlil kilish 
imkoniyatini beradi. Trade Map eksport bozorlarining ulchamlari va mikdorini, 
eksport kilinuvchi tovarlarning konsentrasiyasini aniklaydi xamda bozorda salmogi 
usgan mamlakatlarni ajratib kursatadi. Portal kuyidagi kursatkichlar bo’yicha grafik va 
jadvallar shaklida ma’lumotlarni kursatadi: import va eksportning umumiy kiymati, 
import va eksportning xajmi, ularni uzgarishi tendensiyasi, maxsulot birligi uchun 
baxosi va bozor salmogi. 
-
Ustuvor bozorlarni tanlash: portal muxim import kiluvchi mamlakatlar 
bo’yicha ular importining xajmlari va umumiy kiymati kursatkichlari, maxsulot birligi 
uchun baxosi xamda u yoki bu maxsulot turi bo’yicha ularning jaxon bozoridagi roli 

---

160 
to’g’risida ma’lumotlar beradi. Trade Map jaxon bozorlaridagi importning 
konsentrasiyasi darajasini kursatadi va ma’lum vakt davomida maxsulotlariga talab 
yukori bo’lgan mamlakatlarni aniklaydi. 
-
Jaxon bozorida rakobatchilarning obrazi: bitta tovarni eksport kiluvchi 
rakobatchi mamlakatlar, ular eksportining umumiy kiymati va xajmiga kura xamda 
ularning jaxon bozoridagi salmoFini va usish tendensiyalarini kursatish orkali 
darajalarga ajratilgandir. Bunday yondoshuv mamlakatning jaxon eksport bozoridagi 
urni xamda rakobatchi mamlakatlarning xolati to’g’risida tasavvur xosil kiladi. 
-
Ayrim eksport bozorlaridagi rakobatni baxolash: Trade Map foydalanuvchi 
ixtiyoriga xoxlagan maksadli bozordagi ayrim mamlakatdagi rakobatchilar ruyxatini 
beradi. Bunda ushbu rakobatchilarning eksport xajmi, maxsulot kiymati kursatkichlari, 
bozor salmoFi va ularning uzgarishlaridagi tendensiyalar xam kursatiladi. Bundan 
tashkari, maksadli bozorga maxsulot yetkazib beruvchi mamlakatlarning mikdorini 
xamda ular savdosining jadalligini aniklash imkonini beradi. 
-
Ayrim eksport bozorlaridagi maxsulotni diversifikasiyalash imkoniyatlarini 
obrazi: Trade Map urganilayotgan bozordagi bir-biriga boFlik bo’lgan tovarlar 
importiga bo’lgan talabning takkoslama baxosini beradi. Ushbu ma’lumotlar maksadli 
bozorga bunday maxsulotlar import kilinadimi yoki yukmi va bu mamlakat bilan 
muvaffakiyatli xamkorlik kilish mumkinligini aniklab beradi. 
-
Xoxlagan xamkor mamlakat bilan va potensial ikki tomonlama savdoni tahlil 
kilish. Foydalanuvchilar real ikki tomonlama savdoni, xamkor mamlakatlarning butun 
import bozori sharoitidagi talabni va uz mamlakatining eksport junatmalarining 
xajmini takkoslash orkali ikki tomonlama savdo munosabatlari imkoniyatlarini tahlil 
kilishlari mumkin. 
- Tarif va notarif tusiklar tugrisida ma’lumot: Ushbu tahliliy funksiya BMT ning 
savdo va rivojlanish bo’yicha konferensiyasi (UNCTAD) ning TRAINS ma’lumotlar 
bazasiga asoslanadi va boj tulovlari darajasi, moliyaviy nazoratning muxim vositalari, 
jumladan, turli mamlakatlar bozorlarida amal kiladigan bojlar, dempingga karshi 
bojlar, me’yorlar va takiklashlar tugrisida axborotlarni beradi. 

---

161 
Global darajadagi biznes axborotlardan foydalanishda Product Map muxim urin 
tutadi. Product Market Analysis Portals (bozor tahlili uchun portallar tizimi) yoki P-
Maps (ITC MAS) xalkaro savdo markazining bozor tahlili departamenti tomonidan 
ishlab chikilgan yangi Web-vosita xisoblanadi. P-Maps tizimi 72 portaldan iborat 
bulib, ularning xar birida ma’lum bir sanoat tarmogi, ma’lum bir maxsulot turi, 
masalan, avtomobil extiyot kismlari, meva sharbatlari, kaxva va poyabzal bo’yicha 
axborotlar tuplangan. P-Maps tizimining xar bir portali foydalanuvchi ixtiyoriga 
xalkaro savdo bo’yicha tahlilning bir kator vositalari bo’yicha katta xajmdagi 
ma’lumotlarni beradi. Ushbu ma’lumotlar faol xalkaro savdoni olib boruvchi 
tashkilotlar uchun muljallangandir. 
P-Maps tizimi dunyoning 180 mamlakati va mintakalarida sotiladigan 5000 dan 
ortik maxsulotlar bo’yicha jaxon bozorlarini tahlil kilish imkoniyatini ta’minlaydi. 
Bunda tahlil sifat va mikdor nuktai nazaridan olib boriladi va foydalanuvchi ixtiyoriga 
bitta markaziy Web-saytta yigilgan xalkaro bozorlarni samarali tadkik etish uchun 
boglangan ma’lumotlarni beradi. 
Bozorni pozisiyalashtirishning vositalaridan biri bo’lgan Market positioning 
tools xam katta axamiyatga egadir. P-Maps tizimining xar bir tarkibiy kismi 
foydalanuvchiga bozorni pozisiyalashtirish bo’yicha uchta vosita beradi. Bu vositalar 
tizimning portallari tomonidan kamrab olingan barcha maxsulot turlari uchun xalkaro 
savdo okimlarini mikdoriy tahlil kilish imkonini beradi. Maxsulotlar uYFunlashtirilgan 
tizimning 6- rakamli darajasi (HS 6) (tashki iktisodiy faoliyat tovar ruyxati - TIF TR) 
bo’yicha turkumlangan. Masalan, «meva va sabzavotlar» «Fruit @ Vegetables P- 
Map» portali 120 turdagi maxsulotni kamrab oladi. TradeMaps (savdo xaritalari), 
Product Perfomans Index (maxsulot tavsifnomasi) va Product Championship 
(maxsulot chempion) bulimlarida tanlangan maxsulot turi bo’yicha foydalanuvchi 
uchun kulay kurinishdagi interaktiv kurinishidagi keng xajmdagi ma’lumotlar 
jamlangandir. Foydalanuvchilar maxsulotlarni kanday mamlakatlar kup eksport 
kilishini, jaxon bozorida kanday maxsulotlarga yukori talab mavjudligini aniklashlari 
va turli xil bozorlarda ayrim olingan mamlakatlarning makroiktisodiy kursatkichlarni 
takkoslashlari mumkin. 

---

162 
Biznes axborotlari bilan ishlashda tarmoklangan vositalar Networking tools 
bulimi imkoniyatlaridan foydalaniladi. Ushbu bulim saloxiyatli ishbilarmon 
xamkorlarni identifikasiya kilish uchun xamda xalkaro bozorda yangi mijozlarni 
topishga yordam beradi. Storefront bulimi yordamida foydalanuvchilar tarmokda 
uzlari to’g’risida ma’lumotlarni koldirishlari mumkin. Bu ma’lumotlarda ularning 
kompaniyalari va ishbilarmonlik takliflari to’g’risida P-Mapsdan foydalanuvchilar 
uchun axborotlar buladi. Business Contacts (Ishbilarmonlik alokalari) bulimida onlayn 
rejimida ishlovchi xamda savdoni, birjalarni va savdo ma’lumotnomalarini qo`llab-
quvvatlash bilan shug`ullanuvchi idoralarning Web-resurslariga izoxlar, tanlangan 
maxsulot turlarini ishlab chikaruvchi kompaniyalar, dunyoning turli mamlakatlarida 
tanlangan maxsulot turi bo’yicha ulgurji sotuvchilar yoki importyorlar, eksportyorlar 
to’g’risidagi ma’lumotlar jamlangandir. 
Bozor to’g’risidagi axborotlarni yotish vositalari Market intelligence tools 
bulimida bozorni tadkik etish uchun sifat yunalishidagi axborotlar tuplangan. 
Jumladan, Market Studies da bozor kon’yunkturasini tadkik etish bo’yicha nashrlar; 
Smart Links da shunga uxshash tadkikotlar bilan, turli xil maxsulot va urovlarni 
standartlashtiruvchi, maxsulotni jaxon bozoriga siljitish bilan shugullanuvchi 
muassasalar Web-resurslariga izoxlar mavjud. P-Maps tizimida kursatilgan ayrim 
maxsulot turlari uchun bundan tashkari MNS Price News (baxo bo’yicha yangiliklar) 
bulimi xam mavjud bulib, unda joylashgan ma’lumotlar asosida tizimdan 
foydalanuvchilar jaxon bozoridagi tendensiyalarning chukurlashtirilgan tahlilini 
amalga oshirishlari va xalkaro darajada amal kiluvchi marketing strategiyalarini 
loyixalashtirishlari mumkin. Trade Enquiry (Savdo talabnomasi) bulimi yordamida P-
Maps tizimidan foydalanuvchilar xalkaro savdoga taallukli bo’lgan kuplab masalalarda 
ITC (Xalkaro savdo markazi) tomonidan kullab- kuvvatlanishlari mumkin. 
Ayrim xollarda mijozlarga uzoq masofadan turib ma’lumotlarni olish va 
boshkaruv jarayonida ishtirok etish imkonini beradi bu xolat mijozni ishlab chikarish 
jarayoniga integrasiyalaydi va ular urtasida yanada ishonchli munosabatlarni urnatadi. 
Natijada DW axborotlarni izlash vaktini kiskartiradi, axborotlarni kayta ishlashni 

---

163 
kulay xolga keltirish, turli darajalarda xisobotlarni shakllantirish, axborotlarni buzib 
kursatish tavakkalchiligini kamaytirish imkonini beradi. 
DW predmetli yunaltirilgan, intergrasiyalashgan, uzgarmaydigan, ma’lumotlar 
tuplamini xronologik tarzda ushlab turuvchi konsepsiya bulib, karorlarni kabul kilishni 
kullab-kuvvatlash uchun muljallangandir. Bu tushunchada 2 ta turli xil funksiyalar bir-
biri bilan boglangandir: 
1. Doimiy kengayib boruvchi ma’lumotlar ba’zasi kurinishida tahlil kilish uchun 
ma’lumotlarni tuplash, tashkil kilish va tayyorlash. 
2. Darorlarni kabul kilish elementi sifatida xususiy tahlilni utkazish. 
DW texnologiyasining asosiy tamoyili shundan iboratki, DW ga bir marta 
kiritilgan ma’lumot undan kup martalab olinishi va tahlillarni utkazishda foydalanilishi 
mumkin. 
Direkt-marketing nuktai nazaridan OLAP texnologiyalari mijozlar bilan ishlash 
imkoniyatlarini yetarli darajada kengaytiradi. Kompaniyaning anik mijozi to’g’risidagi 
mavjud bo’lgan barcha ma’lumotlar ijobiy samarani kuchaytirish uchun yagona 
ma’lumotlar saklagichida tuplanishi mumkin. 
Anik segmentlashtirish natijasida kuyidagi imkoniyatlar paydo buladi: 
-samarali kommunikatsiya kanallarini aniklash va tahlil kilish; 
-mijozlar bazasi va mijozlar guruxining foydaliligini kesishmaviy tahlili asosida 
yangi kulay mijozlarni jalb kilish; 
-anik mijoz tomonidan xarid kilish extimolini aniklash va sotish xajmini 
prognozlashtirish; 
-takroriy va kesishmaviy xaridlarning foizini oshirish. 
OLAP va Data Mining uYFunlashgan xolda bir-birini tuldiradi. 
Korxona raxbariyatining boshkaruv karorlarini kabul kilishi uchun real vakt 
rejimida junatmalar, ombor xolatini, ishlab chikarishda kancha maxsulot 
mavjudligining, talabning xolatini, moliyaning xolatini va boshkalarni bilishi axborot 
tizimlarini tadkik etish zaruriyatiga olib keldi. 
Zamonaviy biznesning asosiy tendensiyalari bulib bozorning rakobat sharoitida 
ishlarning samaradorligini oshirish maksadida ishlab chikarish va iste’mol 

---

164 
jarayonining barcha ishtirokchilarining sa’y-xarakatlarining integrasiyalash 
xisoblanadi. Ishlab chikaruvchi - vositachi - iste’molchi zanjirining samarali ishlashi 
kudratli rakobat ustunligini ta’minlaydi.Bu ustunlikka egalik kilishning muxim 
shartlaridan biri bulib, zanjirning barcha buFinlari urtasidagi anik va ishonchli axborot 
almashinuvi xisoblanadi. Shu sababli jarayon ishtirokchilarining barcha axborot 
muxitlarining integrasiyalash zarurdir.