Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

7.5. 
Bozor kon’yunkturasini prognoz qilish uslublari
 
Umuman bashoratni aniqlash ma’lum ob’ektning bo‘lajak holatini, ilmiy asosda
obrazini yaratish demakdir.
Tovarlar bozori bashoratini aniqlashda quyidagi talablar e’tiborga olinishi shart:
1.Kelajakda bozor kon’yunkturasiga ta’sir etuvchi omillarni hisobga olgan holda
ilmiy asoslangan, ishonchli va tizimli yondashish.
2. Bashoratni aniqlashda bir necha variantlardan foydalanish, ularning natijalari
bir xil yoki yaqin bo‘lishi.
3. Ishlatilgan uslublarning ilmiy asosi etarli bo‘lishi.
4. Xulosalarni aniq va ravon tilda, ayniqsa qaror qabul qiluvchilarga tushunarli
ishlanganligi.

---

10
0
5. Bozor
​
kon’yunkturasi
​
istiqboli
​
o‘z
​
vaqtida
​
aniqlanishi
​
va
​
korxona, assotsiatsiya, kompaniya
va vazirliklar ishini boshqarishda qo‘llaniladi.
Bozor kon’yunkturasini iqtisodiy tenglikka yo‘likmaslik, muvozanatiga erishish
sharti hisoblanadi.
Bozor kon’yunkturasini prognoz qilish uslublarini 4 ta katta sinfga bo‘lishimiz
mumkin.
1.  Faktografik  uslublar.  Bu  prognoz  qilishning  shunday  uslubiki,  unda  o‘tgan
davrda  bo‘lib  o‘tgan  haqiqiy  omillardan  axborotli  asos  sifatida  foydalaniladi.  Bu
ma’lumotlar  miqdor  va  sifat  xarakteriga  egadir.  Bozor  kon’yunkturasini  prognoz
qilishning  faktografik  uslublari  o‘z  navbatida  3  turga  bo‘linadi.  Birinchi  turi
ekstropolyasiya va interpolyasiya uslublari yig‘indisidan iborat bo‘lib, bu turdagi
​ 
 
modellar  uchun  chiziqli  funksiyalarni  tuzishda  boshlang‘ich  axborotdan  foydalanish
xarakterlidir.  Ikkinchi  turi  statistik  uslublar  bo‘lib,  ular  ikki  va  undan  ortiq
o‘zgaruvchan  prognoz  qilish  ob’ektlarining  o‘zaro  aloqalarini  tadqiq  qilishda
qo‘llaniladi.  Uchinchi  turi  mazkur  ob’ektlarning  kelgusidagi  rivojlanishini  shunga
o‘xshash ob’ektlarning rivojlanish qonuniyatlari bo‘yicha tadqiq qilishga asoslanadi.
2.  Ekspert  uslublar  u  yoki  bu  sohadagi  mutaxassis-ekspertlarning  fikr  va
mulohazalarini  qayta  ishlashga  asoslanadi.  Prognoz  qilishning  ekspert  baholash
uslubi intuitiv va analitik uslubni o‘z ichiga oladi. Intuitiv uslublarga ekspertlarni jalb
qilishga, amalda prognoz qilish ob’ektini rivojlantirish jarayonlarini aniqlash hamda
shaxsiy eruditsiya va tuygu vositasida kelgusidagi o‘zgarishni baholashga asoslangan
uslublar  kiradi.  Analitik  uslublarga  prognoz  qilish  ob’ektini  tadqiq  qilish  jarayoni
modelini mantiqan tahlil qilishga asoslangan usullari kiradi.
Bozor  kon’yunkturasini  prognoz  qilishda  ekspert  baholash  uslublari,  ayniqsa,
intuitiv uslublar keng qo‘llaniladi.
3.  Ekstropolyasiya  uslubi.  Ekstropolyasiya  uslublari  bozor  kon’yunkturasining
turli ko‘rsatkichlari va xususiyatlarini prognoz qilishda qo‘llaniladi. Ekstropolyasiya
formalar  yoki  jarayonlarning  kelgusidagi  holati  qonunlari,  nazariyalari  hamda
tajribasini keng yoyishni takozo qiladi, ya’ni bu holda ekstropolyasiya prognoz qilish
amalga oshirilayotgan ob’ektning ilgarigi rivojlantirish tendensiyalariga tayanadi.
Ekstropolyasiyaning  bozor  tadqiqotlarida  qo‘llaniladigan  asosiy  modellaridan
biri – bu trend modelidir. Trend modellari jarayonlarni vaqtga nisbatan o‘zgarishning
asosiy yo‘nalishlarini ko‘rsatadi.
4.  Ekonometrik  modellar.  Ekonometrik  modellar  iqtisodiy  jarayonlar
paramerlarining  stoxastiklarini  nazarda  tutgan  holda  bozor  kon’yunkturasining  turli
ko‘rsatkichlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqalar  va  proporsiyalarni  miqdoriy  bayon
qiladigan  regression  va  balans  tenglamalari  tuzish  orqali  ifodalanadi.  Ekonometrik
modellash  bozor  kon’yunkturasini  prognoz  qilishda  keng  qo‘llaniladi.  Ular  ishlab
chiqarish  va  unga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillar,  bozordagi  narxlar  darajasi,  raqobat  va
unga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillar,  iste’molchilarning  ehtiyojlarini  tahlil  qilish,
marketing tadbirlarini amalga oshirish va unga ta’sir qiluvchi omillar o‘rtasidagi va
​ 
 
boshqa  jarayonlar  o‘zgarishni  matematik  modellar  yordamida  tahlil  qilishga  hamda
prognoz qilishga yordam beradi. Ekonometrik modellarning xususiy holi korrelyasion
va regression modellashdir.
Bozor kon’yunkturasini tahlil va prognoz qilish natijalari firmaning biznes - reja
tuzishda yoki firmaning bozordagi butun faoliyatini tartibga solishda va boshqarishda
keng qo‘llaniladi.