Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

7.2. 
Bozor kon’yunkturasi haqida tushuncha
 
Kon’yunkturani  o‘rganish  marketing  xizmatini  ajralmas  qismini  tashkil  etadi.
Bizning mamlakatimizda kon’yunkturani o‘rganish 20 yillarda tashkil etildi.
«Kon’yunktura» lotincha so‘z bo‘lib, holat degan ma’noni anglatadi, u keng ma’noda
ularning  o‘zaro  aloqasidan  olingan  shartlarning  yig‘indisi,  o‘tar  sharoit,
predmetlarining joylashishidir.
Bozor kon’yunkturasi – bu ma’lum bir vaqtda, ma’lum bir hududda talab bilan
taklif o‘rtasidagi nisbatdir.
Marketing sharoitini va bozorni tekshirish iqtisodiy, demografik, ijtimoiy, tabiiy,
siyosiy va boshqa shart-sharoitlarni tahlil va bashoratni taxmin qiladi. Hozirgi kunda
deyarli  hamma  yirik  firmalar  xususiy  kon’yunktura  xizmatlariga  egadirlar,  ular
o‘zining faoliyat doirasida jahon va milliy masshtabda kon’yunkturani rivojlanishini
kuzatishadi.  Iqtisodiy  kon’yunktura  bu  omillar  va  qayta  ishlash  sharoitlarining
rivojlanishi va o‘zaro aloqadorlikda talab, taklif, narx omillari asosida bozordagi bir
ko‘rinishdir. Bu ko‘rsatilgan aniqlik o‘z ichida kon’yunktura tushunchasining barcha
amaliy sifatlarini o‘zida mujassamlashtiradi.
 
Birinchidan,  unda  iqtisodiy  kon’yunktura  predmeti  ko‘rsatilgan,  ya’ni  bozor,
ayirboshlash  sohasidagi  kon’yunkturani  avval  olib  borilayotgan  ishlar  bilan
bog‘laydi.
Ikkinchidan,  kon’yunkturani  faqat  ayirboshlash  sohasidagini  emas,  balki  butun
ishlab  chiqarish  jarayonini,  ya’ni  (ishlab  chiqarish,  taqsimlash,  muomala,  iste’mol,
bular ayirboshlash prizmasi orqali aniqlanadi) o‘z ichiga qamrab oladi.
Uchinchidan, kon’yunktura dinamik o‘sish davrlarida ko‘riladi.
To‘rtinchidan,  kon’yunktura  ishlab  chiqarish  jarayoni  aniq  tarixiy  sharoitlari

---

10
0
bilan  bog‘liq,  har  bir  ishlash  jarayonining  yangi  bosqichi  uchun  omillarning  va
kon’yunkturani rivojlanishining sharoitlarining mosligi o‘ziga xosdir.
Beshinchidan,  uning  ko‘rinishining  asosiy  shakli  talab,  taklif,  va  narx
dinamikasining  nisbatidir.  Bir  so‘z  bilan  aytganda,  ayni  shu  omillar  bozorning
holatini  va  dinamikasini  aniqlashda  markaziy  bo‘g‘in  bo‘lib  hisoblanadi.
Kon’yunktura  tadqiqotining  ikkita  ob’ektiga  ko‘ra  -  ya’ni  iqtisodiy  kon’yunktura
tushunchasidagi xo‘jalik va tovar bozori, ikki mustaqil tarkibiy qismga ajratiladi.
1) umumxo‘jalik kon’yunkturasi
2) tovar bozori kon’yunkturasi.
Umumxo‘jalik kon’yunkturani strukturaviy birlik deb, shunga qaramasdan tovar
bozorlarining va ko‘plab o‘zaro munosabatlar kon’yunkturasini yig‘indisi deb qarash
mumkin.  Tovar  kon’yunkturasi  umumxo‘jalik  kon’yunkturasini  tashkil  etadi,
umumxo‘jalik kon’yunkturasi esa tovar bozorlari kon’yunkturasini keltirib chiqarida.
SHuning  uchun  ham  umumxo‘jalik  kon’yunkturani  uni  tashkil  etuvchi  tovar
kon’yunkturalarini  xususiyatlarining  arifmetik  summasi  deb  hisoblab  bo‘lmaydi.
Tovar  bozorlari  kon’yunkturasini  umumxo‘jalik  kon’yunkturasini  elementi  sifatida
birlashuvi,  bir  butun  kabi  tovar  kon’yunkturasini  tashkil  etuvchilarga  mavjud
bo‘lmagan yangi sifatni beradi. SHunday qilib, uning butun qismi va bo‘g‘inlarining
belgilari  o‘zaro  ta’sirchanligi  va  o‘zaro  aloqadorligi  shakllarining  fe’l  -  atvorini,
umumxo‘jalik va tovar kon’yunkturasini rivojlanishni aniqlaydi.
Bozorni  va  avvalo  butun  bozorni  kon’yunkturasini  kompleks  izlanishlar
ishbilarmonlar doirasining fikriga ko‘ra, ishbilarmonlarga ularning xo‘jalik
 
qarorlarini qabul qilishda xatoga yo‘l kuymasligi uchun tavakkalchilikni pasaytirishda
qurol  hisoblanadi.  Iqtisodiy  kon’yunkturani  izlash,  faqatgina  ayirboshlash  sohasini
rivojlanishi  va  uning  qayta  ishlab  chiqarish  jarayonining  boshqa  bosqichlari  bilan
o‘zaro  aloqadorligining  umumiy  qonunchiligini  o‘rganish  bilan  chegaralanib
qolmaydi. U, u yoki bu tovar bozorda vujudga keladigan asoslangan tahlil va prognoz
qilishni amalga oshirishga qaratilgan.
Tovar  bozori  o‘zida,  birinchidan,  ma’lum  bir  tovarni  ishlab  chiqaruvchilar  va
iste’molchilar  o‘rtasida,  ikkinchidan,  ishlab  chiqaruvchilar  guruhi  va  iste’molchilar
guruhi  o‘rtasida  iqtisodiyotchilar  aloqalarining  tizimini  o‘zida  aks  ettiradi.
Aloqalarning asosiy ko‘rinishi 1-turi bu oldi-sotdi jarayoni, 2-si esa raqobatdir. Tovar
bozorlari  tarmoqlararo  raqobatning  mexanizmi  orqali  o‘zaro  ta’sirga  egadir  va  u
milliy  bozorni  butunlay  shakllantiradi.  Bozor  munosabatlarning  tarixiy  rivojlanishi
davomida  milliy  chegara  doirasidan  chetga  chiqmaydi  va  xalqaro  tovar  bozorlari
shakllanadi.