|
1-daraja
•Asosiy foyda yoki
xizmat
2-daraja
•O'rash, upakovka
qilish
•Xususiyat
•Tashqi bezatilishi
•Sifati
•Marka nomi
3-daraja
•O'rnatish
•Etkazib berish va
kredit berish
•Kafolat berish
•Sotuvdan keyingi
xizmatni ko'rsatish
(servis xizmati)
188
-kelajakdagi ishlab chiqarish yoki xizmat ko‗rsatish va sotuv maqsadlarini
aniq bilish.
Tovar siyosati maqsadi – bu bozorga aniq va ma‘lum bir ehtiyojlarni
qondiradigan tovarlarni taklif etishdir.
Tovar siyosatining vazifalari quyidagilardan iborat:
-
tovarni hayotiy davrini boshqarish;
-
tovarni raqobatbardoshligini boshqarish;
-
tovar assortimenti va nomenklaturasini boshqarish.
Tovar siyosatidagi marketologlar yondashuvi, quyidagicha:
-
innovatsion siyosat, ya‘ni iste‘molchilarni aniq talablarini e‘tiborga olgan
holda, eng so‗nggi g‗oyalar asosida yangi tovarlar ishlab chiqish va ularni bozorga
olib chiqish;
-
assortiment siyosati, ya‘ni tovar birliklari yig‗indisi bo‗yicha bozorda
optimal nisbatni aniqlash.
Puxta o‗ylanmagan tovar siyosati natijasida quyidagi hollar yuzaga kelishi
mumkin:
-
tashqi soha omillarini ta‘sirini to‗g‗ri baholashmaganlik sababli,
mustahkam tovar nomenklaturasiga ega bo‗lmaslik;
-
bozorda tovarni raqobatbardoshligi ustidan nazoratni yo‗qotish;
-
ular natijasida, tovarlarni tijorat samaradorligini pasayishi sodir bo‗ladi.
Tovar-murakkab ko‗p qirrali tushuncha, biroq bunda eng asosiy narsa
iste‘mol xususiyatlari, ya‘ni tovarning o‗z vazifasini bajarish-unga ega bo‗lgan
iste‘molchining ehtiyojlarini qondirish xususiyatidir.
Tovarning iste‘mol qiymati uning iste‘mol xususiyati majmuasidir.
Tovarning quyidagi xususiyatlariga qarab alohida e‘tibor beriladi:
-rangi, o‗rash, dizayni, ergonomik xususiyatlari (foydalanish, ta‘mirlash va
boshqalarning qulayligi va boshqalar).
Tovarni ishlab chiqarishdan oldin uning iste‘mol xususiyati tahlil qilinadi.
189
Tovar-murakkab ko‗p qirrali tushuncha, biroq bunda eng asosiy narsa
iste‘mol xususiyatlari, ya‘ni tovarning o‗z vazifasini bajarish-unga ega bo‗lgan
iste‘molchining ehtiyojlarini qondirish xususiyatidir.
Tovarlar quyidagi mezonlari bo‗yicha alohida guruhlarga bo‗linadi:
maqsadli ko‗rsatkich bo‗yicha;
bozor turiga ko‗ra;
foydalanishga tayyorligiga ko‗ra;
iste‘molchilar soniga qarab bo‗linadi.
Maqsadli xarakteriga ko‗ra esa tovarlar iste‘mol tovarlari va ishlab
chiqarishga oid tovarlarga bo‗linadi.
Iste‘mol tovarlari – bu shaxsiy iste‘mol uchun mo‗ljallangan tovarlardir. Ular
kundalik talab tovarlari, dastlabki tanlov asosida olinadigan tovarlar, alohida
talabdagi tovarlar, passiv talabdagi tovarlarga bo‗linadi.
Kundalik talab tovarlariga kundalik turmush uchun zaruriy oziq-ovqatlar, kir
yuvish, tozalash vositalari, uy xo‗jaligi uchun zaruriy mayda tovarlarni kiritish
mumkin.
Kundalik iste‘mol tovarlarini iste‘mol qilish intensivligiga ko‗ra ularni o‗z
navbatida 3 ta quyi guruhga ajratish mumkin:
1. Doimiy ehtiyojdagi asosiy tovarlar (non, xo‗jalik sovuni)
2. Impulsiv tarzda sotib olinadigan tovarlar (saqich, gazeta)
3. Favqulodda holatlar uchun xarid qilinadigan tovarlar (zont).
Dastlabki tanlov asosidagi tovarlar safiga: mebel, kiyim-kechak, uy-ro‗zgor
uchun elektr jihozlari kiradi va u xaridorlarni kiyoslashni, narx, moda, dizayn
jihatidan tanlovda bir muncha mulohaza yuritishni talab qiladi. Ushbu tovarlar:
o‗xshash tovarlar (sifat jihatdan bir-biriga yaqin, lekin dizayn, narxi
bo‗yicha farqlanadi);
alohida ko‗rinishdagi tovarlar (rangi, fasoni, navi jihatidan)
Passiv talabdagi tovarlar – xaridorlarga notanish yoki ular xususida juda kam
o‗ylaydigan tovarlardan tarkib topadi. Ishlatish vaqtiga ko‗ra
qisqa muddatli foydalanishga oid tovarlar;
190
uzoq muddatli foydalanishga oid tovarlar.
Tovar siyosatini asosiy maqsadi bo‗lib
foydani ta‘minlash;
taqsimotni ustirish;
firma harakat qilayotgan bozor ulushini ko‗paytirish;
ishlab chiqarish va marketingshga xarajatlarni tejash;
imijni oshirish bo‗lib hisoblanadi.
Tovar siyosatida asosiy maqsadga erishish quyidagi sohalardagi vazifalarni
hal etish orqali amalga oshiriladi:
uning innovatsiyasi;
variatsiya;
differensiatsiya;
eliminatsiya;
markani o‗rnatish va tanlash;
qadoqlash ;
tovarni shakli, turi va boshqalar.
Shunga mos holda tovar siyosatining masalalariga quyidagilar kiradi:
yangi tovarlarni qidirish;
yangi tovarlarni rivojlantirish;
bozorga yangi tovarlarni kiritish;
tovar shakllarini asoslash;
tovar sifatini tartibga solish;
bozordagi yangi tovarlar xulq-atvorini nazorat qilish va boshqalar.
Birinchi 3 tasi bozorga yangi tovarlarni kiritayotganda hal etiladi, qolgan
vazifalarni hal etish tovarni butun hayoti davomida amalga oshiriladi. Buning
uchun, ya‘ni qarorni asoslash uchun tovarni hayotiylik davri modeli ishlatiladi.
Tovarlar va xizmatlar assortimenti – bu foydalanish bo‗yicha bir-biriga juda
o‗xshash tovarlar (xizmatlar) guruhidir.
191
Tovar sifati – bu tovarning o‗z funksiyalarini bajarishda ko‗rinadi va u
quyidagi parametr bilan xarakterlanadi, ya‘ni uzoq muddat xizmat ko‗rsatishi,
pishiqligi, foydalanishda soddaligi va boshqalar.
Marketing fani bo‗yicha tovar sifati xaridorlar bergan baho bilan o‗lchanadi.
Mamlakat hududlarini kompleks rivojlantirishning muhim ustuvor yo‗nalishi
bo‗lib, iste‘mol mahsulotlari bozorini barqaror rivojlanishini ta‘minlash
hisoblanadi. Iste‘mol mahsulotlari ishlab chiqarish bo‗yicha barcha hududlar
yuqori o‗sish sur‘atlarini namoyish qildi. Respublika ko‗rsatkichidan (112,9%)
yuqori ko‗rsatkichlar Sirdaryo, Buxoro, Jizzax, Andijon, Namangan viloyatlari va
Toshkent shahrida qayd etildi. Ko‗rsatilgan hududlarda iste‘mol mahsulotlari
ishlab chiqarishning yuqori o‗sish sur‘atlari mashinasozlik, engil va oziq-ovqat
sanoati korxonalarida investitsiya loyihalarini amalga oshirish bilan bog‗liq.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
