Эргашходжаева ш. Д

1.3. Маркетингга янгича қарашлар тизими 
Гиперрақобат стратегия ҳақидаги эски таълимот тамойилларига 
путур етказади ва стратегик менежментни тўлиқ қайта йўналтиришни 
тақозо этади. Гиперрақобат шароитида корхоналар рақобатли 
устунликларга тезда эга бўлмоқда ва уларни тезда йўқотмоқда ҳам. 
Гиперрақобат 
корхоналарнинг 
ўзига 
хос 
маркетинг 
стратегиясини ишлаб чиқишни назарда тутади: 
1.Корхоналар, агарда етакчилик позицияларини сақлаб қолишни 
истаса, мавжуд рақобатли устунликларнинг фаолият муддатини 

---

21 
қисқартириб, янги устунликлар яратиш билан доимий равишда 
шуғулланиши лозим; 
2. Стратегия рақобатчилар томонидан кутилган бўлиб 
чиқмаслиги учун (бу гиперрақобат шароитларида корхонани 
ҳалокатга олиб келиши мумкин) улар мантиқий оқилона хулқ-
атвордан четлашиши лозим. Гиперрақобат олдиндан айтиш мумкин 
бўлган эмас, балки кутилмаган қарорларни талаб қилади; 
3.Фирманинг 
маркетинг 
стратегияси 
динамикали, 
тез 
янгиланадиган бўлиши лозим, исталган узоқ муддатли стратегия 
корхонага зиѐн келтириши мумкин; 
4. Гиперрақобат шароитларида кучли ва кучсиз томонлар 
таҳлили потенциал равишда корхонани чалғитиб қўяди, чунки у узоқ 
муддатли истиқболга йўналтирилади. Ягона фойдали ва узоқ 
муддатли компетенция шундан иборат бўлиши керакки, доимий 
равишда янги, рақобатчи учун кутилмаган устунликлар излаб топиш 
ва инновациялар учун мос келувчи шароитлар яратиш зарур. 
Охирги ўн йилликда рақобатбардошликни таҳлил қилиш 
объекти табиатида жиддий ўзгаришлар рўй берди. Энг аввало, барча 
маълум бўлган фирма ва унинг рақобатбардошлиги назарияларига 
асосан ташкил қилинган анъанавий фирмадан фарқли равишда «янги 
фирма» тушунчаси пайдо бўлди. Анъанавий фирманинг асосий 
жиҳатлари қуйидагилар: 

актив капитал сиғимининг юқорилиги - asset-intensive (ишлаб 
чиқариш кўламида тежамкорликка эришиш ва бозорга янги кириб 
бораѐтган компаниялар олдида устунликларга эга бўлиш учун), 
уларнинг моддий характери; 

вертикал интеграция даражасининг юқорилиги ҳамда 
таъминотчи ва истеъмолчилар устидан тўғридан-тўғри назорат 
ўрнатиш 
(оралиқ 
товарлар 
бозорининг 
ривожланмаганлиги 
шароитларида ҳам истеъмол қилинадиган, ҳам ишлаб чиқариладиган 
маҳсулотлар етказиб беришнинг ишончлилигини таъминлаш учун; 

ишчи кучининг компания раҳбариятига боғлиқлик даражаси 
юқорилиги (чунки рақобатнинг етарли эмаслиги оқибатида ишчи 

---

22 
кучи тор бозори иш жойи бўйича тўпланган маҳорат ва 
кўникмалардан фойдаланишга қодир бўлмай қолади); 

компания чегаралари қатъий белгиланган ва унинг моддий 
активлари билан белгиланади. 
Капитал, коммуникациялар, инсон ва ахборот ресурсларининг 
глобаллашуви жараѐнлари таъсири остида ҳозирги пайтда «янги 
фирма» 
жиҳатлари 
шаклланаѐтган 
бўлиб, 
унинг 
асосий 
тавсифномалари қуйидагилардан иборат: 

моддий активлар асосий даромад манбаси бўлмай қолмоқда, 
активларнинг асосий элементи сифатида инсон капитали иштирок 
этмоқда; 

активлар таркибида номоддий элементлар (брендлар, 
патентлар, стратегик битимлар, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш 
бўйича ноу-хау) тобора катта улушга эга бўлмоқда; 

ходимлар, бизнес бўйича ҳамкорлар, бошқа таркибий 
бўлинмалар билан мослашувчанроқ шартномалар тузилмоқда; 

персоналнинг ўз маҳорат ва кўникмаларидан фирма 
доирасидан ташқарида кенгроқ фойдаланиш имкониятлари оқибатида 
муайян компанияга боғлиқлик даражаси пастроқ. 
Глобал ўзгаришлар шароитларида мутахассис-маркетологлар 
маркетинг мақсадлари ва усулларини қайта кўриб чиқишларига ҳам 
тўғри келади. Маркетингнинг айрим шахслар ѐки бир гуруҳ шахслар 
унинг ѐрдамида ўз эҳтиѐжларини истеъмол қимматлари яратиш ва 
уларни айирбошлаш воситасида қондирадиган ижтимоий ва 
бошқарув жараѐни сифатидаги таърифи бир қатор вазифалар ечимини 
талаб этади: 

ижтимоий-иқтисодий ва сиѐсий муносабатлар тизими 
инсонпарварлашуви; 

бизнеснинг барча соҳаларида корпоратив этикани ҳисобга 
олган ҳолда ишлаб чиқариш фаолиятининг ижтимоий ва экологик 
оқибатларига масъулиятли ѐндашув; 

ахборот технологияларидан фойдаланиб, истеъмолчиларни 
кузатиш ва ўрганиш, якка тартибдаги хусусиятлар ва эҳтиѐжларни 
ҳисобга олган ҳолда товарлар ишлаб чиқиш ва уларни сотиш 

---

23 
(масалан, «сифат спирали»га амал қилган ҳолда товарлар ишлаб 
чиқиш, эргономик омилларни ҳисобга олиш); 

нотижорат ташкилотлари: касалхона, музей, мактаб, ҳукумат 
муассасалари ва ҳ.к. фаолиятида маркетинг усулларини қўллаш 
(масалан, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва энергияни тежашни 
рағбатлантириш учун жамиятдамаркетинг кампаниялари ўтказиш). 
Шундай 
қилиб, 
глобаллашув 
жараѐни 
маркетинг 
технологияларига, жумладан, инновацион маркетингга янгича 
талаблар қўяди.