|
Milodiy 476-yilda german qabilalarining Rimdagi yollangan qo‘shini sarkardasi Odoakr so‘nggi imperator Romulni taxtdan ag‘darib tashladi va imperator unvoni nishonini Konstantinopolga jo‘natdi.
Sobiq G‘arbiy Rim imperiyasi sarhadlarini german qabilalari egallab oldilar. Shu tariqa milodiy 476-yil G‘arbiy Rim imperiyasining qulashi va qadimgi dunyo tarixining yakunlanish sanasi sifatida qayd qilindi. Mazkur sanadan boshlab o‘rta asrlar tarixi boshlanadi.
_________________________________________________________________
44-§. Qadimgi Rim madaniyati
Qadimgi zamonlarda rimlik zodagonlar bo‘lmish patritsiylar bir qavatli oddiy uylarda yashardilar, xo‘jalikda qullar ham unchalik ko‘p emasdi. Vaqt o‘tib rimliklar turmushida keskin o‘zgarishlar ro‘y berdi. Badavlat kishilar yashaydigan tepaliklar bag‘rida tomosha bog‘lar va chorbog‘lar ko‘p, havosi esa pastlikdagi joylardagiga qaraganda ancha toza bo‘lgan. Imperatorning yaqin kishilari muhtasham koshonalarga egalik qilar edilar.
Oddiy rimliklar tepaliklar o‘rtasidagi tekis joylarda yashagan. Bu yerlarda ko‘chalar tor va iflos bo‘lgan: axlatni to‘g‘ri ko‘chaga tashlashgan. Ustiga-ustak Rim aholisi soni ham muntazam ortib bordi. Chunki Italiyaning to‘rt tomonidan xonavayron bo‘lgan dehqonlar poytaxtga ko‘chib kelardilar. Rimlik imperatorlar poytaxt aholisi uchun «termalar» deb atalgan ko‘rkam hammomlar qurdirgan edilar (yunoncha «termos», «issiq» so‘zidan kelib chiqqan). Arzimas to‘lov evaziga har bir rimlik termalarga tushish imkoniyatiga ega bo‘lib, bu yerda suzish uchun hovuzlar, sport zallari mavjud edi. Termalar qoshida ta’lim olish va fanlar bilan shug‘ullanish uchun kutubxona ham bo‘lgan.
Madaniyatning asosiy belgisi bo‘lgan ta’lim Rimda o‘ziga xos edi. Bolalarning maktabda ta’lim olishi ota onalarning tahsil uchun haq to‘lash imkoniyatlariga bog‘liq bo‘lgan. Kambag‘al rimliklarning farzandlari xo‘jalik ishlarida ota-onalariga yordam berganliklari sababli maktabda o‘qimas edilar.
Badavlat xonadon farzandlari esa 6 yoshdan maktabga qatnagan. Yozuvni o‘rganayotgan bolalar stil degan metall tayoqcha bilan harflarni mum qoplangan taxtachalarga o‘yib yozardilar.
O‘qish, yozish va hisoblashni o‘rganganidan keyin ko‘pchilik ta’lim olishni yakunlar edi. Ayrimlar grammatikada (o‘rta maktabda) tahsilni davom ettirgan. U yerda tarix, geografiya, geometriya, musiqa va astronomiya o‘qitilardi.
Yunon tilini o‘rganishga alohida e’tibor qaratilgan, chunki fanning turli tarmoqlariga oid kitoblarning aksariyati yunon tilida yozilgan edi. Siyosiy arbob bo‘lishni istagan har bir kishi ritorikani – chiroyli so‘zlasni o‘zlashtirgan.
Rim imperiyasida qurilish ishlari ayniqsa taraqqiy etgan edi. Amfiteatrlar, sirklar, teatrlar, ibodatxonalar, saroylar, triumfal arklar va ko‘p qavatli uylar barpo etildi. Shaharni baland devorlar o‘rab turardi.
Rim me’morchiligi yunon me’morchiligidan imoratlari rang-barangligi va muhtashamligi bilan farqlangan. Milodiy I asrda Rim eng yirik va aholisi ko‘p shaharga aylangan. O‘sha kezlarda hatto shunday bir maqol to‘qilgan: «Barcha yo‘llar Rimga boradi». O‘rmonlar, tog‘lar va botqoqlar orqali yo‘llar o‘tkazilgan. Yo‘llar bilan bir qatorda, Rimda suv o‘tkazish tizimi – suv quvurlari qoldiqlari ham hozirga qadar saqlanib qolgan.
Quvurlar nishablik asosida qurilgan bo‘lib, tog‘dagi buloqlardan suvning o‘zi oqib kelar edi. Suv quvurlarini jarlar, daralar va vodiylardan o‘tkazish uchun akveduklar – anhorlarning yuqori qismidan o‘tkazilgan ko‘priklar qurilgan.
Ulkan ko‘priklarni butunlay toshdan qurish qimmatga tushar va uzoq davom etar edi. Rimliklar yangi qurilish materiali bo‘lmish betonni ixtiro qilishgan.
Qotganidan keyin u toshdan ham mustahkam bo‘lib qolgan. Beton ishlatilishi rimliklarga tez va pishiq inshootlar qurishga imkon berdi.
Beton ixtiro etilganidan keyin shiftlar gumbaz shaklida ustunlarsiz quriladigan bo‘ldi. Rimdagi Panteon (yunonchada «barcha xudolar ibodatxonasi» ma’nosini anglatadi) shu taxlitda qurilgan.
Rimning eng katta amfi teatri bo‘lmish Kolizey o‘tmishdagi ulug‘vorlik namunasi sifatida hozirgacha saqlangan.
Qadimgi Rimda mashhur tarixiy asarlar yaratilgan. Tarixchi Tit Liviy «Rim tarixi»ni yozgan. Plutarx yunon-rim sarkardalari hayoti haqida kitob yozib qoldirgan. Kvint Kursiy Ruf «Makedoniyalik Aleksandr tarixi» asarini yaratgan. Mazkur asarlar bizgacha yetib kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
