Ensiklopediyasi

ANTARKTIDA
S a yyo ra m izn in g olti m a te rig id a n biri 
Antarktidadir. U eng janubda bo'lib, deyarli 
butunlay muz bilan qoplangan. 1820-yilda 
rus dengiz sayyohlari F. F. Belingsgauzen 
va M. P. Lazarevlar “Vostok” va “Mirniy” yel-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kanli kem alarida qattiq to'lq inlar va muz 
to'siqlarini yengib, ko'p qiyinchiliklar bilan 
Antarktida qirg'oqlariga juda yaqin suzib bor- 
ganlar. Lekin Antarktida sohiliga birinchi qad- 
am qo'ygan odam 1899-yilda norvegiyalik K. 
Borxgrevink bo'lgan.
Bundan million yillar a w a l, hali Yerda 
odamzod paydo bo'lmasdan ilgari Antark- 
tidada havo issiq bo'lib, tropik o'rm onlar 
o'sgan va bahaybat hayvonlar yashagan. 
Ammo Antarktida shimoldagi yerlardan aw al- 
roq muz bilan qoplangan: eng qadimgi muz 
qalqoni shu yerda. Materikning yer ostida 
tem ir rudasi, oltin, olmos, rangli metallar, 
toshko'mir singari foydali qazilmalar bor.
A n ta rk tid a n in g a yrim jo y la rid a m uz 
orasidan qoramtir va jigar rang do'nglar chi­
qib turadi, ularning ustida yo'sin va lishaynik- 
lar ko'rinadi. Shunday joylarni Antarktidani 
o 'rg a n u v c h ila r “v o h a la r” deb ataganlar. 
Qit’aning o'rtacha balandligi dengiz sathidan 
2000 metrdan ziyod.
Antarktidaning bir chekkasida olimlar bir 
necha ko'l topdilar, uning betidagi muzning 
hammasi yorilgan va juda tiniq edi. Boshqa 
bir ko'lning usti muzlamagan edi, chunki un­
dagi suv iliq bo'lib, 11 daraja edi.
K o'llard an jig a rra n g , qizil, ko 'k-ya sh il 
rangdagi juda mayda suvo'tlar topilgan bo'lib, 
ular suvga yaltiroq tus berib turadi.
Antarktidaning shimoli-g'arbida, Greyam 
Yerida mayda o't, gullar uchraydi.
Demak, hatto muzlar olami— Antarktidada 
ham hayot mavjud ekan. Dengiz bo'ylarida 
ajoyib qushlar
-pin gvinla r
yashaydi. Qirg'oq 
bo'yi suvlarida 
kitlar, kashalotlar, delfinlar,
tyulenlam
ing bir necha turi suzib yuradi, bu­
lar orasida dengiz fili va dengiz qoplonlari ham 
bor.
S ayyoram izning eng kam o'rgan ilg an 
qism i-A ntarktidani keng miqyosda tadqiq 
etish 1957-1958-yillardan boshlandi. Dun- 
yoning o'ndan ortiq davlati bu materikni bir- 
galashib o'rganishga kelishib oldilar. Har xil 
millatga mansub yuzlab olimlar Antarktidaning 
turli qismlarida xilma-xil kuzatishlar olib bor- 
dilar.
Rossiyadan borgan olimlar Antarktidaning 
eng kam o'rganilgan sharqiy qismini tadqiq 
etdilar. Deyvis dengizi qirg'og'ida “Mirniy” po- 
syolkasi qad ko'tardi. Materikning ichki qism­
larida ham boshqa stansiyalar tashkil etildi. 
Antarktidada turli davlatlarga tegishli qariyb 
50 ta ilmiy stansiya ishlab turibdi.
Jasur tadqiqotchilar Antark­
tidaning hali inson qadami yet- 
magan eng ichkarisiga kirib 
bordilar va muhim geografik 
kashfiyotlar qildilar. O lim lar 
Antarktida, a w a l taxmin qilin- 
ganidek, bir qancha orollar 
to'dasidan iborat bo'lmay, bal­
ki yaxlit bir m aterik ekanini 
aniqladilar.
Antarktidada havo juda so­
vuq, qish davrida (iyun-avgust) 
hatto 90 darajagacha sovuq 
bo'ladi. Tez-tez kuchli shamol­
la r b o 'lib tu ra d i (b a ’zan