Ensiklopediyasi

KISLOROD
H a v o d a ra n g s iz , h id s iz , ta ’m s iz h a m d a
n a fa s o lis h d a q a tn a s h a d ig a n g a z bor. Bu 
kisloroddir. B archa tirik m avjudotlarning nafas 
o lis h i u c h u n h a r k u n i ju d a k o 'p m iq d o rd a
kislorod sarflanadi. S ayyoram izda har yili qan­
ch a dan-qancha katta va kichik pechlar yoqila- 
di. F a q a t isitish p e ch la ri e m a s, balki s a n o a t 
p e c h la r i - d o m n a , m a rte n v a k u y d ir is h
p e ch la rin in g soni behisob.
D a r a x tla r n in g k o 'm - k o 'k y a p r o q la r i 
b o 'lm a g a n id a edi, biz a lla q a c h o n la r kis lo ro d
ta n q is lig id a n nobud bo 'lg a n b o'lardik. D a ra xt
И
со,
y a p ro q la rig a q u y o s h n u ri tu s h g a n d a u la r 
h a v o d a g i k a rb o n a t a n g id rid g a z in i y u tib
kis lo ro d c h iq a ra d i va shu ta riq a y e r a tm o s - 
fe ra s id a kis lo ro d o 'rn in i to 'ld ira d i.
K islo ro d fa q a t h a v o d a g in a m a vju d em a s. 
K islorod b o sh q a gaz, m asa la n , vo d o ro d gazi 
bilan b irikib, s u v h osil qila di. Y e r p o 's tid a g i 
h a r q a ysi a to m n in g ikkin ch isi kislo ro d a to m i- 
dir.
B u n d a n ik k i y u z y illa r a v v a l o d a m la r
kis lo ro d n in g n im a lig in i b ilm a s e d ila r. 1770- 
y ild a g in a k im y o g a rla r b irin c h i m a rta b a ’zi 
m o d d a la r qizd irilg a n d a ajralib chiq a d ig an gaz 
xu d d i sh a m h a vo d a q a n d a y yo n sa , s h u n d a y
y o n is h in i p a y q a d ila r. F ra n s u z o lim i A n tu a n
L a v u a z y e bu g a z n in g o 'y u v c h i s u y u q lik la r -
k is lo ta la r hosil b o 'lis h id a fa o l is h tiro k etishin i 
k a s h f qildi. S h u nin g uchun La vu a zye bu g az- 
ni lo tin c h a « o k s ig e n iu m » d e b ata d i. Bu s o 'z
« k is lo ta h o s il q ilu v c h i» , « k is lo ro d » d e g a n
m a ’n o la rn i bildiradi.
KITLAR
E rtaklarda kit butun boshli ke m a la rn i yutib 
y u b o ru v c h i u lka n baliq sifa tid a ta s v irla n a d i. 
Bu ib o ra n o to 'g 'ri, a lb a tta . B irin c h id a n , bu 
m u b o la g 'a , ik k in c h id a n , kit u m u m a n b a liq
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

e m a s, c h u n k i u o y q u lo g 'i o rq a li e m a s, balki 
o 'p k a s i o rq a li n a fa s o la d i. G a rc h i u s u v o s ti­
da uzoq v a q t y u ra o lsa ham , bari b ir na fa s 
olish uchun su v yu zig a ch iq ish ig a to 'g 'ri ke la ­
di. K it n a fa s o la d ig a n h a v o d a s u v b u g 'la ri 
ko 'p b o 'ladi. U na fa s c h iq a ra y o tg a n id a butun 
te s h ik la rid a n c h iq a y o tg a n s u v b u g 'la ri so v iy - 
di va m a yd a su v za rra lari ko 'rin ish id a o s m o n ­
g a o t ila d i. K it o ta d ig a n fo n t a n m a n a
s h u .B a ’za n kitn in g o 'z i k o 'rin m a s id a n oldin, 
d e n g iz yu z id a uning fo n ta n i p a yd o bo'ladi.
K itla r - s u te m iz u v c h i h a y v o n , tirik b o la
tu g 'ib , uni su t bilan boqadi.
K itlarning 100 ta c h a turi bor.
K itlar Kaspiy, O rol dengizidan tashqari bar­
c h a d e n g iz , o k e a n la rd a , tro p ik d a g i k a tta
d a ryo la rd a ta rq a lg a n.
U la r ju d a x ilm a -x il b o 'la d i. O lim la r ularni 
tis h li k itla r v a m o 'y lo v li k it la r g u r u h ig a
b o 'lis h g a n . T is h li k itla rn in g en g y irig i k a s h a - 
lotdir. U zu n lig i 1 5 -2 0 m e tr ke la d ig a n bu kit 
ka lm a rla rn i ju d a ya xsh i ko 'rib yeydi. U larning 
o rtid a n q u vib , s u v o s tig a b ir k ilo m e trg a c h a
tu s h is h i va s u v y u z ig a c h iq m a y bir, hatto ikki 
s o a tg a c h a y u ris h i m u m k in . U n in g o 'n g to - 
m onidagi burun tesh ig i berkilib, havo g 'a m la b
tu ru vch i katta xa lta c h a g a ayla n g a n . K a sh a lo t 
b a rch a d e n g iz la rd a ya sha yd i.