Eng yangi tarix

Partiya ichida ham bo‘linish ro‘y berdi, markaziy komitet fraksiyalarga ajraldi.
Bular obyektiv voqelik tomonidan bolsheviklarning xomxayoliga qarshi berilgan birinchi
ayovsiz dars edi. Dehqon qo‘zg‘olonlari zolimona tarzda bostirildi, Kronshtadt isyoni tor-mor
qilindi, ish tashlashlar tinchitildi, isyonkor Turkistonning chet bilan aloqasi kesildi. Ammo
bolsheviklar rahbariyati zo‘ravonlik bilan vaziyatni yaxshilab bo‘lmasligini, «harbiy kommunizm»
vositasida mamlakatni to‘ydirish, kiydirish va isitish mumkin emasligini yaxshi anglar edi. Bu
totalitar tuzumning birinchi mag‘lubiyati bo‘lib, xususan, shiorlar va da’vatlardan ham kuchliroq
narsalar borligini, chunonchi, bozor, erkin tijorat, ishlab chiqarish va iste’mol ekanligini yaqqol
namoyish etdi.
Harbiy kommunizm siyosati ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga g‘ov bo‘lib qoldi.
Oziq-ovqat razvyorstkasi tufayli o‘z omborida ortiqcha g‘alla saqlash huquqidan mahrum bo‘lib
qolgan dehqonlar mahsulot yetishtirishni ko‘paytirishga moddiy jihatdan qiziqmay qo‘ydi.
Dehqonlar g‘alla va boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirishni hatto kamaytirmoqda edi.
«Shahardagi qurilish vazifalariga bevosita kommunistik yo‘l bilan yaqinlashishdan iborat bo‘lgan
razvyorstkaning qishloqda joriy qilinishi ishlab chiqaruvchi kuchlarni yuksaltirish ishiga xalaqit berdi
va bizlar 1921 yil bahorida yo‘liqqan chuqur iqtisodiy va siyosiy inqirozning asosiy sababi bo‘lib
chiqdi»- deb xatosini tan olgan edi V.I.Lenin.
Shu munosabat bilan 1921 yil mart oyida Lenin bolsheviklar taktikasida keskin burilish
yasadi. Mamlakatda yangi iqtisodiy siyosat (NEP) joriy etildi. 1921 yil 15 martda RKP (b)X syezdi
«Razvyorstkani natura solig‘i bilan almashtirish to‘g‘risida qaror qabul qildi, bu qarorda:
«...davlatning oziq-ovqat, xom ashyo va yem-xashak tayyorlash usuli bo‘lgan razvyorstka natura
solig‘i bilan almashtiriladi» deyilgan edi. Bu siyosat iqtisodiyotning ko‘p tarzli bo‘lishini e’tirof etdi,
erkin tijorat va xususiy mulkni qonunlashtirdi. Konsessiyalar berish vositasida xorijiy sarmoyaning
mamlakatga kirishga yo‘li ochildi. Mayda tijoratchilarning katta armiyasi paydo bo‘ldi. Millionlab

---

54
kosiblar mamlakat iste’mol mollarining to‘rtdan uch qismini ishlab chiqara boshladi. Natijada ishchi
va dehqonlar turmushi yaxshilandi, dastlabki jiddiy ijtimoiy tadbirlar hayotga joriy etildi.
Yangi iqtisodiy siyosatga o‘tish bolsheviklarning mamlakat iqtisodiy rivojlanishiga
munosabatlari jiddiy o‘zgarganini anglatardi, va balki, u muvaffaqiyat qozongan yoki uzoq vaqt
davom etgan taqdirda, mamlakatda samarali iqtisodiy tizimning yaratilishiga olib kelishi ham
mumkin edi.
Yangi iqtisodiy siyosat xo‘jalikni rivojlantirish muammosini yarim-yorti hal qilardi. Sovet
hokimiyati barcha yirik sanoat, transport, banklar, tashqi savdo, yerni o‘z qo‘liga olib, xususiy
sarmoyani chekladi va tartibga soldi, jamoaviy sektorni o‘stirish va mustahkamlashga zo‘r berdi.
Qishloqda ham o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Bu yerda «oziq-ovqat razvyorstkasi», ya’ni
ortiqcha oziq-ovqatlarning kuch bilan tortib olinishi oziq-ovqat solig‘i bilan almashtirildi. Endi
dehqon davlat solig‘ini bajarganidan so‘ng ortiqcha mahsulotini bozorda erkin narxlarda sotishi
mumkin edi. Savdoga xususiy sarmoya qo‘yildi, davlat eng avvalo sanoat mahsulotlarini taklif
qiluvchi yirik ulgurji savdoning tashkilotchisiga aylandi.
Dehqonlar 1921 yili bahorgi ekishni baland ruh bilan o‘tkazdilar. 1921 yilda Sovet davlati
qishloqlarga o‘n minglab plug, borona, seyalkalar, pichan o‘rish mashinalari va boshqa qishloq
xo‘jalik asboblari yubordi va shu bilan dehqonlarga kattagina yordam qildi. 1921 yili Volga bo‘yi,
Ukraina, Qrim, Shimoliy Kavkaz va boshqa joylarda bo‘lgan juda qattiq qurg‘oqchilik qishloq
xo‘jaligiga g‘oyat katta zarar yetkazdi. Qurg‘oqchilik natijasida 22 million kishi ochlikka uchradi.
Ochlikdan bir millionga yaqin kishi o‘ldi. Ikki million bola yetim qoldi.
Sovet hukumati ochlikka uchraganlarni o‘limdan saqlab qolish uchun choralar ko‘rdi.
Qurg‘oqchilikdan zarar ko‘rgan rayonlarga 85 million pud g‘alla yubordi, ijtimoiy ishlar yo‘lga
qo‘yildi (bu ishlarda qatnashganlarga oziq-ovqat payoklari berildi), umumiy ovqatlanish tashkil
etildi. Davlat ocharchilik hukm surayotgan rayonlardagi bolalarga alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatdi.
Yuqumli kasalliklarning paydo bo‘lishiga va tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun bu rayonlarga keng
miqyosda tibbiy yordami berildi. Davlat ocharchilikka qarshi kurashga oltin hisobida 156 million
so‘m sarfladi.
1919 yilda tuzilgan «Sovet Rossiyasiga texnika yordami berish AQSH va Kanada jamiyati»
hamda 1921 yilda AQShda tashkil etilgan «Sovet Rossiyasi do‘stlari jamiyati» bu sohada katta ish
boshlab yubordi. Bu jamiyatlar mashina, traktor va boshqa ishlab chiqarish qurollarini sotib olish
uchun mablag‘lar yig‘dilar, Sovet Rossiyasiga yuborish uchun ixtisosli ishchilar orasidan kishilar
to‘pladilar.
1921 yil yozida mamlakatga amerikalik agronom Garold Ver boshliq bir gruppa ishchilar
keldi. Amerika ishchilari o‘zlari bilan 21 ta traktor keltirdilar, bu traktorlar «Sovet Rossiyasi
do‘stlari jamiyati» to‘plagan mablag‘larga sotib olingan edi.