Eng qadimgi adabiy yodgorliklar

Download 0,73 Mb.

1 2 3

Bog'liq
Eng qadimgi adabiy yodgorliklar

«Avesto»ning mundarijasi

Avestoning Ikkinchi varianti pahlaviy tilidagi sharhli tarjimani o`z ichiga olib,
(qism)lardan iborat:

Mazkur obidalarning topilishi O‘rxun hamda Enasoy daryo-larining havzalari bilan bog‘liq. Garchi bunday qadimiy obidalar
keyinchalik Sibir va Mo‘g‘ul-istonning boshqa joylaridan, Sharqiy Turkiston, O‘rta Osiyo, Kavkaz, Volgabo‘yi, hatto Sharqiy Yevropadan ham topilgan bo‘lsa-da, tarixda bu пот muqim o‘mashib qoldi.
O‘rxun-Enasoy yodgor-liklari dastlab O‘rxun, Selenga va Toll daryolari atrofidan, Shimoliy Mo‘g‘ulistondan toshga bitilgan obidalar shak-lida topildi.
O‘rxun-Enasoy obidalari «tosh bitiklari» deb ham yuritiladi. Buning sababi kopgina yodgorliklarning qabr toshlariga oyib yozilganidir.
Qadimgi turkiy obidalarning asl manbalari topilgan joylar: O‘rxun va Enasoy daryolari atroflari, Turfon (Sharqiy Turkiston), Osiyo va Yevropaning kopgina joylaridir. Shunga ko‘ra ularning Mo‘g‘uliston, Germaniya (Berlin, Marburg, Mayns), Rossiya (Sankt-Peterburg, Qizil, Minusinsk), Xitoy (Turfon, Urumchi, Miran Suchjoy, Pekin), Buyuk Britaniya (London), Fransiya (Parij), Shvetsiya (Stokgolm), O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg izistonda saqlanishi kuzatiladi.

Bu bitiktosh Eltarish xoqonning o‘g‘li Bilga xoqonning inisi Kul Tigin sharafiga qo‘yilgan. Boshqa barcha bitiklardan farqli ravishda uni yozgan muallif nomi bizgacha yetib kelgan. Bu Yo‘llug‘ Tigindir. Yo‘llug‘ Tigin turkiy xalqlarning nomi saqlanib qolgan eng qadimiy yozuvchilardan biri bo‘lgan. Bu bitiktosh 732-yilda yaratilgan.
Bitiktosh Kul Tigin qahramonliklarini, uning vatan, ona yurt oldidagi buyuk xizmatlarini sharaflashga qaratilgan

Falakday xudodan bo‘lgan turk dono xoqoni bu taxtga o‘tirdim. So‘zimni tugal eshitgin, keyinimdagi ini, jiyanim, o‘g‘illarim, qon-qardoshim, xalqim, o‘ngdagi shadapit beklar, chapdagi tarxonlar, buyruq beklar, o‘ttiz to‘qqiz o‘g‘iz beklari, xalqi bu so‘zlarimni yaxshilab eshit, diqqat qilib tingla! Oldinga - kun chiqarga, o‘ngga - кип yurishga, orqaga kun botarga, chapga - tun o‘rtasi (shimol)gacha bo‘lgan yerdagi xalqlar hammasi menga qaraydi. Shuncha xalqni yig-dim. U endi yovuz emas. Turk xoqoni O‘tukan yishda tursa, elda tashvish yo‘q. Shimolga -Shantung cho‘ligacha lash-kar tortdim, dengizga bir oz yetmadim, Janubga To‘quz arsan qabilasigacha lashkar tortdim, Tibetga oz yetmadim. G‘arbda Sirdaryoni kechib o‘tib, Temir darvozasigacha lashkar tortdim. Shimolga -Yer Bayerqu yerigacha lashkar tortdim, shuncha joygacha yurish qildim. O‘tukan yishda yaxshi hokim yo‘q ekan. Davlatni tutib turadigan yer O‘tukan yish ekan. Bu yerda o‘rnashib, Tabg‘ach xalqi bilan murosaga keldim. Oltin, kumush, ichkilik, ipakni shuncha hisobsiz berayotgan Tabg‘ach xalqi so‘zi shirin, ipak kiyimi nans ekan. Shirin so‘zi, ipak kiyimi bilan aldab, yiroq xalqni shu xilda yaqinlashtirar ekan. Yaxshi qo‘shni bo‘lgandan keyin yozuv, ilmni и yerda o‘rganar ekan.

To‘nyuquq – shaxs nomi bo‘lib, Eltarish xoqonning mas-lahatchisi va sarkardasi bo‘lgan. Eltarish xoqon – Ikkinchi Turk xoqonligining asoschisi edi. To‘nyuquq Eltarish xoqonning o‘g‘li Bilga xoqon davrida mazkur bitiktoshni yozdiradi.
«To‘nyuquq» bitiktoshi 2 ta ustunga yozilgan. Ularning biri 170, ikkinchisi 160 sm dan iborat. Bu yodgorlikni Yelizaveta Klemens 1897- yil Shimoliy Mogulistonda turmush ortogi Dmitriy Klemens bilan birgalikda izlab topgan. Bitiktosh Ulan-Batordan 66 km Janubi-Sharqdagi Bain -Sokto manzilidan topilgan va hozir ham shu yerda saqlanadi.

Download 0,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3