Endryu Xoskins va Jon Sutton Xalqaro maslahat kengashi: Stiven Braun

Mnemonic tasavvur 45
Oldingi bobda biz boshqasini farqlash uchun barcha
sa'y-harakatlarimizni  amalga  oshirishimiz  juda
muhim  bo'lishi  mumkin,  ammo  eslash  va  tasavvur
qilish o'rtasidagi o'xshashlikni biz yengishimiz kerak
bo'lgan  muammo  sifatida  talqin  qilmaslik  kerak.
Xotira 
va 
xayolotni 
qattiq 
ajratish 
va
eslab  qolingan  tasvirlar  va  xayoliy  tasvirlarning
dekontekstiv  tarqalishi  natijasida  bu  ro'y  berdi
.  Ushbu  noto'g'ri  qadamlar,  xotiraning  mustaqil
tarkibiy qism ekanligi haqidagi tasavvurga olib keldi,
bu  o'z-o'zidan  yo'qoladi  va  tasavvur  qilinganidek,
unga tegishli bo'lgan fakultetlar bilan aloqasiz. Bu biz
tasavvur  qilganimizda  xotiramizni  jalb  qilishimizga
rozilik  berishga  imkon  beradi,  lekin  bu  biz
eslayotganda  tasavvurimizni  qanday  chizishimiz
haqida o'ylashimizga to'sqinlik qiladi.
Ko'pincha biz eslash va muammo sifatida tasavvur
qilish  o'rtasidagi  o'xshashlikka  duch  kelmaymiz.
Bilamizki,  xayolot  xotiradan  oshib  ketishi  mumkin,
chunki  asosiysi,  xotira  tajribaga  tayanadi,  bu
birinchi qo'lmi yoki ikkinchi qo'lmi, xayol esa bunday
emas.  Siz  Miles  Devisni  "So  What"  qo'shig'ida  yoki
Joni  Mitchell  "Daryo"  da  kuylayotganligingizni
tasavvur  qilishingiz  mumkin,  lekin  buni  eslay
olmaysiz.  Bu  baribir  yaqqol  farq  qiladi.  Xotira
ishonchsiz  bo'lishi  mumkin  va  tasavvur  ishonchli

---

bo'lishi  mumkin.  Zaminlar  siljishi  mumkin;  ular
orasidagi  muvozanat  o'zgarishi  mumkin.  Shunday
qilib, xotira va tasavvur o'rtasidagi tafovut haligacha
muhim  bo'lib  qolmoqda,  ammo  uni  bir  marotaba
ajralib  chiqishdan  foyda  ko'rmaydigan  narsa  .
Masalan,  farqlash  biz  uchun  nafaqat  o'zimiz
tushunchalarini vaqtincha kengaytirishda muhimdir;
agar  biz  ishonchli  yoki  halol  yoki  aniq  boshli  deb
hisoblasak 
va 
o'zimizni 
shunday 
hisoblasak
,  kunlik  hayot  tarzida  bu  juda  muhimdir  .  Qarzni
to'lash  uchun  bankka  borishni  eslab,  buni  amalga
oshirishni  tasavvur  qilib  bo'lmaydi.  Ular  shubhasiz
ahmoqona ekanliklarini ta'kidlash bilan, lekin eslash
va  tasavvur  qilishni  farqlashda  ba'zida  duch
keladigan  qiyinchiliklarni  ular  o'rtasida  mutlaq
chiziq chizishga urinish bilan hal qilib bo'lmaydi, deb
bahslashishda ahmoqlikdan qo'rqmaslik kerak.
Bunday chiziq yo'qligi bizning tortishuvimiz uchun
asosiy o'rin tutadi, lekin xotirada va tasavvurda bitta
qat'iy  rejim  yoki  shakl  mavjud  emas.  Ularning  bir-
biriga nisbatan qanday ishlashi eslash va xayolotning
qanday  turlariga  bog'liq,  chunki  har  ikkala  jarayon
ham mavjud va xayol barcha eslash turlariga bir xil
emas.  E'tiborga  molik  va  muhokama  qilinadigan
ikkita  narsa  -  bu  tasavvur  va  eslab  qolish  shakllari
bo'lib,  ular  ixtiyoriy  va  ixtiyoriydir.  Majburiy
xotiralar  bilan,  masalan,  qaytarib  olinmagan  yoki
ba'zi  bir  beixtiyor  xatti-harakatlar  tufayli  qayta
ishlangan yorqin voqealar
46  Mnemonic xayol
tuyulishi mumkin miyamizda va hatto ular namoyon
bo'ladigan  narsalarda  vahimali  tuyulishi  mumkin.
Keyin 
ular 
avtobiografik 
eslashning 
muhim
qismlarining  yoki  adabiy  badiiy  adabiyotning
yadrosini  tashkil  qilishi  mumkin,  bunda  ixtiyoriy
xotira  o'tmishdagi  keng  manzara  bo'ylab  nur  sochib
yuboradi. Prustdan ancha oldin, suvga cho'mdiruvchi
vazir  Jon  Foster,  "Odamning  o'zi  haqida  yozgan
esdaliklari to'g'risida" asarida o'tmishdagi voqealarni
tiklashda bunday xotiralarning ahamiyatini tan olgan
edi:
Ba'zida  aqlning  ba'zi  holatlarida  biz  oldingisiga
qaraganda  ancha  aniq  va  uzoqroq  qarashimiz
mumkin.  Men  ba'zida  sababni  bilmasdan  paydo

---

bo'ladigan  va  ba'zi  uzoq  voqealarning  asl  jihati
yoki  uzoq  vaqt  unutilgan  tasvirning  yo'qligi  kabi
fikrlarning o'z-o'zidan paydo bo'ladigan qisqa vaqt
oralig'ida  foydalanishni  maslahat  beraman.  sa'y-
harakatlarni buyurishi mumkin edi. 
Agar  biz  ularni  egallab  olsak  va  ularni  xayoliy
ravishda  qayta  ishlasak,  yoritilishning  ushbu  qisqa
intervallari  ular  belgilagan  hodisadan  oldinga  va
orqaga  nur  sochishi  mumkin  va  ularga  aloqasi  hali
aniq  bo'lmagan  boshqa  elementlarni  birlashtirishga
imkon  beradi.  Ammo  xotira  nafaqat  o'z-o'zidan
tasavvur  qilish  va  o'tmishdagi  yuzlar,  voqealar  va
sozlamalar  barcha  kutishlarga  zid  keladigan
daqiqalar  haqida.  Xotiralashning  bunday  xatti-
harakatlari,  ular  yaratgan  xayoliy  foydalanishdan
qat'i  nazar,  faol  qayta  qurish  sifatida  eslashdan
mutlaqo  farq  qiladi.  Aynan  shu  turni  eslashda
tasavvur  juda  muhimdir.  Bu  nima  uchun  shunday
ekanligini  va  nega  xayol  keyinchalik  xotira  olami
atrofida  shunday  yaqin  orbitaga  tushishini  bilish
uchun,  biz  oldingi  bobda  aytib  o'tganimizdek,  vaqt
o'tishi 
kontekstida 
ularning 
munosabatlarini
o'rganishimiz kerak.
U  erda  biz  hozirgi  hayotiy  tajriba  vaqtincha
kengaytirilishi  mumkinligini  ko'rdik.  U  ushlab
turilgan  va  vaqt  o'tishi  bilan  diskret  elementlar
sifatida  saqlanib  qolgan  izolyatsiya  qilingan
instantsiyalardan 
iborat 
emas. 
Gusserl
ta'kidlaganidek,  hayotiy  tajribalar  «shu  qadar
tarqalib  ketdiki,  hech  qachon  ajratib  bo'lmaydigan
punktual faza bo'lmaydi».    Gusserl  hozirgi  zamonni
bir  nuqtada  bir  zumda  bir  zumda  engib  o'tish
fazalarida  doimiy  ravishda  orqaga  qarab  oqayotgan
har  bir  yangi  tajriba  orqali,  ikkinchi  bosqichda  esa
doimiy  fazalar  bo'yicha  yangi  tajribaga  doimiy
ravishda o'tib, mag'lubiyatga uchragan nuqta sifatida
tasavvur 
qildi. 
Ushbu 
bosqichlar 
birgalikda
vaqtinchalik  konstitutsiya  boshlanadi  va  shu  bilan
biz yaqin o'tmish va yaqin kelajakni tajribali hozirgi
tarkibiy  qism  sifatida  ajrata  olamiz.  Buni  qabul
qilayotganda,  biz  ba'zi  bir  maxsus  narsalar  bilan
qayta bog'langanga o'xshaymiz
3
4