Embrialogik tadqiqotlar tarixi

EMBRIALOGIK GISTOLOGIK TADQIQOT USULLARI
Gistologiya (yunoncha hystos — to'qima, logos — fan, ta'limot) fani hujayra, to'qima va organ(a'z.o)laming taraqqiyoti, tuzilishi va ularning hayot faoliyatidagi turli jarayonlarni o'rganuvchi ta'limotdir.
Gistologiya fani biologiyaning turli sohalari va anatomiya, qiyosiy anatomiya kabi tibbiyot fanlari bilan uzviy bog'liqdir. Hozirgi paytda gistologiya sitologiya, embriologiya, umumiy va xususiy gistologiya bo'limlarini o'z ichiga oladi.
Sitologiya o'simlik, hayvon va odamlar hujayralarining taraqqiyoti, tuzilishi va funksiyasini o'rgansa, embriologiya (embryon — pusht, o'suvchi) odamlar va hayvonlar taraqqiyot qonunlarini, embrionning turli taraqqiyot bosqichidagi tuzilishlarini o'rganadi. Umumiy gistologiya link organizmlar tarkibidagi turli to'qimalarning taraqqiyoti, tuzilishi va vazifalarini talqin etadi. Xususiy gistologiya esa, odam va hayvonlar organizmining ayrim a'zolari sistemalarining taraqqiyoti, tuzilishi va hayot faoliyatini o'rganadi.
Gistologiyani bunday alohida kurslarga bo'lib o'rganish shartli hisoblanadi. Chunki, organizm bir butun bolib, undagi organ va sistemalar o'zaro bir-birlari bilan morfo-funksional jihatdan uzviy bog'langan. Organizmlarning tuzilishi va funksiyasining negizini hujayralar to'qimalari tashkil etsa, har bir organ (a'zo) va sistemalar bir necha xil to'qimalar majmuasidan iboratdir.
Gistologiyani o'rganishda asosan, mikroskopik usuldan foydalaniladi. Elektron mikroskopning yaratilishi to'qima va a'zolarning eng nozik tuzilishi ultrastrukturasini o'rganish uchun keng yo'l ochib bordi.
To'qimalarning taraqqiyoti (gistogenez) tuzilishini o'rganish Ch.Darvinning evolyutsion ta'limotiga asoslanib, tashqi muhit bilan chambarchas bog'liq bo'lgan holda organizmning bir butunligi nuqtayi nazardan olib boriladi.
Gistologiyani funksional tomondan yondashib o'rganish zamonaviy gistologiyaga hos bo'lib hujayra, to'qima va a'zolar tuzilishini funksiyaga bog’liq holda o’rganadigan fan – gistologiya deyiladi.
Gistologiya fanining muhim vazifalari:
1. Odamlar va hayvonlar hujayra, to'qima va a'zolarining taraqqiyoti, differensiallashuvining umumiy qonuniyatlarini o'rganadi;
2. Bir butun organizm tuzilmalarining hayot faoliyatini boshqaruvchi nerv va endokrin sistemalarni tadqiq qiladi;
3. Hujayra va a'zolarning tiklanishi va bu murakkab jarayonning boshqarilishini o'rganadi;
4. Odam va hayvonlar a'zolari tuzilmalarining yoshga qarab o'zgarishi va har xil holatlarga moslashuvini tadqiq etadi;
5. Turli biologik, fizik va kimyoviy omillarning hujayra, to'qima va a'zolarga ta'sirini o'rganish kabi keng miqyosdagi kuzatishlarni o'z ichiga oladi.
Hujayralardagi murakkab fizik, kimyoviy jarayonlarining o'rganilishi gistologiyaning kimyo va fizika fanlari bilan bevosita bog'liq ekanini ko'rsatadi. Shunday qilib, gistologiya, sitologiya va embriologiya odam organizmining hayot faoliyatining morfo-funksionial holatlarini chuqur ilmiy o'rganishda muhim ahamiyatga egadir.
Gistologiyada qo'llaniladigan tadqiqot usullari har xil bo'lib, zamonaviy tadqiqot usullari tirik yoki fiksatsiya qilingan tuzilmalarni o'rganishga imkon beradi.
Kesmalar tirik organizmlarning a'zolaridan (biopsiya) yoki o'lgan odam va hayvonlarning a'zolaridan (autopsiya) olinadi va mikrotexnikaning qoidalariga rioya qilingan holda gistologik preparatlar tayyorlanadi, so'ngra mikroskop yordamida o'rganiladi.