Əlyazması hüququnda Rəhimov İlkin Sərvər oğlu

Fəsil 2. Banklarda investisiya siyasətinin təkmilləşdirilməsi
2.1 Banklarda investisiya risklərinin analizi və risk dərəcəsinin müəyyən edilməsi metodları
Banklar üçün investisiya, onların fəaliyyətinin ən gəlirli növlərindən biri, eyni zamanda böyük risk tələb edən amillərindəndir. Banklar investisiya fəaliyyətini təkmilləşdirməklə səmərəli kreditin məqsədli istifadəsi üçün müəyyən edilmiş prinsiplərə riayət olunmasına ciddi nəzarət həyata keçirmək, eləcə də bütövlükdə kreditləşmə bankları gəlir əldə etmək üçün formalaşdırılmasında mühüm rol oynayan amildir. Banklar kreditlər sferasında investisiya etməklə risklərini minimuma endirmək üçün bir sıra metod və üsullar toplusunnan istifadə edirlər.

İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsində investisiya risklərinin idarəetmə strategiyasının həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı üsullar adətən istifadə olunur:

1. 
   Risklərin diversifikasiyası təkmilləşdirilməsi;
   
2. 
   Geri qayıtma riskı çox olan kreditlərin zaman zaman aradan çıxarılması;
   
3. 
   İnvestisiyanı davamlı etmək üçün kredit sahəsində qabaqcıl tədbirlər görülməsi və təminatlı kreditlərin baza nüfuz etməsini sağlama almaq;
   
4. 
   İnvestisiya yatırılan bəzi sahələrə limitlərin qoyulması və bu limitlər həddini aşmamaq şərtilə risk amilinə nəzarət etmək prinsipini qoruyub saxlamaq.
   

Təbii ki, dövlət, Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı simasında çıxış edərək, bu investisiya risklərinə təsir göstərəcəyini, bankların aktivlərində köklü sürətdə müsbət və ya mənfiyə doğru dəyişiklikləri aşkara çıxartmağa kömək edəcəkdir.

Göstərilən normativ tələblərə riayət olunması, səmərəli idarəetmə mexanizminin formalaşması və fəaliyyətin sistemli şəraitin yaradılması, digər tərəfdən isə bank kredit təşkilatlarının və kredit riskləri yaradır, barəsində kredit prosesinin bütün iştirakçılarının tələblərini artırır.

Bu baxımdan da xeyli vurğulamaq istəyirəm ki, birinci onların aradan qaldırılması bütövlükdə bank sistemində risklərin idarəsinin əsas vəzifəsi deyil. Belə yanaşma risklərin "inzibatçılığının" bir tədbiri olardı ki, bu da bankların təhlükəli fəaliyyətinin tənzimlənməsi xarakterinə ziddir.

İnvestisiya riskinin səviyyəsindən bir sıra problemlər həll edilməlidir - onun nə qədər dəyər qiymətləndirilməsi və itkilərin minimuma endirilməsi riskini izləmək (monitorinq) tərəfindən səmərəli idarək daha məqsədə uyğun hesa edilərdi.

Tam və vaxtında (hadisələrin gedişində) nəzərə almaq lazımdır ki, kredit riskinin səviyyəsi ilə bağlı bu və ya digər hadisə, dinamik xarakterli dəyişikliklər səbəbindən bankların fəaliyyətinə təsir edən xarici amillərin daim dəyişir. Bu və ya digər hadisələrin müştərilərlə münasibətləri yenidən düzəltmək sahəsində öz siyasətini investisiyaları risklərinin idarə olunması, investisiya bazarında kredit riskinə qiymət vermək, öz mövqeyini dəqiqləşdirməyə daim öz aktivlərinin və passivlərinin keyfiyyətini qiymətləndirmək əsas subyektiv amillərdən sayılmalıdır.

İnvestisiya risklərinin dərin və hərtərəfli bilik amillərin səmərəli metodlarının işlənməsi və reallaşdırılması məqsədləri üçün kredit risklərinin idarə olunması, onların sistemli qiymətləndirilməsi lazımdır. Qeyd edək ki, investisiya riskinin amilləri xüsusi yanaşma hər bir bank tərəfindən qiymətləndirmə meyarı üzrə məhdudiyyət təsir edən riskləri tələb edir, bu xarakter və məhsuldarlığı onların təsiri. İnvestisiya risklərinin tənzimlənməsi üçün quraşdırılan, AMB tərəfindən nəzarəti və nəzarət metodları, tam şəkildə bank kommersiya fəaliyyətini əhatə edə bilməz. Əgər belə bir praktika da var, onda o, risklərin sərt "məcburiliklə" nəzarəti ilə səciyyələnir və metodlarının hərtərəfli kredit prosesinin fəallaşması və onun təşəbbüskarlığı bankların özündə saxlanılmasını həyata keçirir.

Bütün yuxarıda sadalanan amilləri nəzərə alaraq banklar öz risk səviyyələrini aşa salmaq istiqamətində bir sıra layihələr işləyib hazırlamalıdırlar;

1. 
   Həssaslığ təhlil edilməəsi prinsipi;
   
2. 
   Ssenari təhlil prinsipi;
   
3. 
   İmitasiоn mоdelləşdirmə prinsipi;
   
4. 
   “Qərarlar ağacı” nın təhlil prinsipi :
   
5. 
   Pul axını hərəkətinin hesabatı mеtоdikası;
   

1. 
   Həssaslığın təhlili. Nu təhhlili digər təhlillərdən fərqləndirən əsas xüsusuiyyət ehtimal nəzəriyyəsinə yaxın olma prinsipinin üstünlüyüdür. Həssaslığın təhlili metodunun tətbiqi hər hansı bir dəyişənin sabit qalması hesabına NVP- də ola biləcək dəyiıikliklərin cəmini tarazlamaqdan ibarətdir. Belə təhlil zamanı investorları düşünməyə vadar edəcək bir sual meydana çıxmış olur: qarşı tərəfin qiymət strategiyasında qalxma müşaiət olsa? Bazarların segmentində və konyunkturasında nə kimi ola biləcək dəyişikliklər? Bunun kimi yaranan digər suallar toplusana cavab tapmağa bilavasitə köməklik göstərən metodlar cənidir. Həssaslıq bir sıra medot və üsullarla tətbiq edilə bilər. Həssaslıq adətən banklarda kredtitlərə tətbiq edilsədə hal hazırda bütün təşkilati hüquqi formasından asılı olmayaraq bütün müəssisələr bu təhlil testlərindən istifadə etməklə öz maliyyə vəziyyətlərinin riskə davamlılığını müəyyən etmək qabiliyyətinə malik olurlar. Məqsəd bankların qarşılaşa biləcəyi bütün riskləri gözə alaraq atılan addımları qiymətləndirməkdir.
   

Cədvəl 1: Həssalığın təhlili nəticəsində investisiya amillərində ola biləcək dəyişikliklər

Qrafikdən aydın görmək olar ki, NPV kapitalın qiymət dəyişməsində ki olan proporsionallıqa həddən ziyadə həssasdır, Dəyişən xərclərə isə bir o qədərdə həssas olmadığı gözə çarpan dərəcədə aydındır, satış isə həm qiymət amillərindən asılı olduğu üçün həmdə kapital artıqlığı və qıtlığından ibarət olduğu üçün əsaslı şəkildə müsbət və ya mənfiyə doğu dəyişə bilər.

Reqres sabit dəyişənləş cədvəlində isə aydın şəkildə görmək olurki risk göstəriciləri hesab edilən NPV qiymət amillərindən və digər orta dəyişən sabit amillərdən bir başa asılıdır. Bu isə investisiya ediləcək sahədə gələcəkdə baş verə biləcək riskləri əvvəlcədən görməyə köməklik göstərir.
Cədvəl 2: İnvestisiya da NPV göstəricilərinin təhlili metodu


Bank investisiyalarında risklərinin minimuma endirilməsi istiqamətlərindən biri də aşağıda adları sadalanan üsullardan istifadə etməydir.

Metodun əsas prioritet cəhətlərinə aşağıdakıları göstərmək olar:

1. 
   Obyektivliyin təmin olunması;
   
2. 
   nəzəri cəhətdən şəffaflıq;
   
3. 
   hesablamaların sadəliyi;
   

Yuxarıda göstərilən problemləri, dəqiqləşdirmək lazımdır ki, investisiya riskləri nəzərə alınmaqla bank kredit ehtiyatlarının formalaşması və səmərəli istifadə olunması, kredit əməliyyatlarının aparılması əsasdır.

Bu o deməkdir ki, bankın öz kapitalının formalaşması onun maliyyə resurslarının zəruri edir, həm də ayrılmaz hissəsi başqalarının kapitallarını cəlb etmək üçün Müvafiq məcmu kapitalın olması lazımdır ki, bununla kreditorlar əmin idi ki, böhranlı anında onlar potensial kredit risklərinin mövqelərindən geri qaytarılması zəmanəti və onlara qoyulan əmanətlərin pul kimi ona ümid bəsləyə bilərlər.

2. Ssenarilərin təhlili. İnvestisiya risklərinin azaldılması yönündə atılan addımlar toplusundan ibarət hesab edilməsidir:

1. 
   Onun xalis aktivlərinin xalis dəyişənlərinə olan həssaslığı;
   
2. 
   Bu dəyişənlərin ehtimal kəmiyyətlərinin diapоzоnu.
   

Əgər ssenari təhlil zamanı a bəndi əsas götürülürsə o halda onun özünü doğrultmaq ehtimalı minimuma düşür.

Mümkün ola biləcək ssenari təhlilləri metodu ekspert üsulu ilə işlənilir. Ssenari təhlililərinin aparılmasında əsas kömək kimi pul axınlarının tənzimlənməsi əsas hesab edilməlidir. Ümumi olaraq aparılmış hər iki ssenari və hessaslığın təhlili metodları müsbət nəticələnərsə o halda investisiya riskləri müsbət göstərici kimi qiymətləndirilməsinə labüd hesab edilir.

Cədvəl 3: Faktor və ssenari təhlillər nəticəsində risk göstəriciləri. Təhlillər Access bankın 2015 –ci ilin 1-4 rüblərini əhatə edir.

Faktorlar:	Real ssenari	Neqativ ssenari
Banklara tələblər	2.0%	-9%
Kreditlər	0.7%	-2%
Depozitlər	0.2%	-8%
MB qarşısında öhdəliklər	0.5%	-10%
Loro Hesablar	10.0%	-9%
Tələbli depozitlər	2.0%	-11%
Blok hesablar	-1.0%	-3%
Mİ-dan cəlb etmələr	0.5%	-0.03%
Qiymətli kağızlar	1.1%	-4%

Banklar riskin baş vermə amillərinin qiymətləndirilməsini 3 yolla tətqiq edir:

1. 
   problemin həllinin tez bir zamanda həll yolunu tapması üsulu;
   
2. 
   yarana biləcək problemlərin meydana gətirdiyi mənəvi və neqativ proseslərin baş verməsi səbəbləri;
   
3. 
   ola biləcək risklərin kəmiyyət və keyfiyyət baxımından qiymətləndirilməsi meyarları.
   

Əsas obyekt kimi risklərin qiymətləndirilməsində götürüləcək səbəb onun kəmiyyət göstəricisidir.

Qərarın o halda məqsədə uyğunluğu normal hesab edilir ki o:

1. 
   riskləri minimuma endirmək üçün həmişə alternativ planının olması ehtimalı;
   
2. 
   statistik-riyazi göstəricillər nəticəsində riskin baş verə biləcək səviyyəsini azaltmaq. Ehtimal var ki, risk səviyyəsi 0,3 – 0,8 arasında dəyişsin və bu onun yuxarı həddinə çatanda daha təhlükəli göstəriciyə çevrilsin;
   
3. 
   digər səbəbdən daha az xərclə riskdən yan qaça bilsin.
   

Öz vəsaitlərinin strukturu üzrə bankların keyfiyyətcə tərkibi müxtəlif tərkiblidir və müxtəlif amillərdən asılı olaraq daim dəyişir. Bankın kapital bazasının onun davamlılığının təmin edilməsi, aparılan siyasət, aktivlərinin keyfiyyətini artırmaqla yanaşı eyni zamanda dayanıqlığınıda möhkəmləndirmiş olur. Eyni zamanda, artım bankların kredit portfellərinin bankların öz vəsaitləri və qurumun həcmindən asılılığı mövcuddur. Lakin, vəziyyət elə dəyişə bilər ki, öz vəsaitlərinin artması ilə birlikdə bank ehtiyatları da artacaq.

Beləliklə, qlobal bank investisiyalarının inkişafı son illər bir neçə dönüş məqamları ilə xarakterizə olunur:

1. 
   Buraya beynəlxalq ipoteka kreditlərində olan təkmilləşmələri aid etmək olar;
   
2. 
   Tendensiya sərtləşdirilməsi məqsədi kimi risklərin azaldılması, həm də artırılması üçün istehlakçıların müdafiəsi, tənzimləyicilərinin siyasəti müşahidə olunur;
   
3. 
   Bir sıra rəqabət yaradan banklar öz portfellərini birləşdirməklə vahid mövqe tutmağa çalışırki bu da bazarda ön sıralarda yer almaq deməkdir;
   
4. 
   Bazar subyektlərinin rəğbətini qazanmaq isə iri həcimli investisiya yatırımlarına yol açır;
   

Banklarda problemlərin kəskin artması investisiya bazarlarında eyni zamanda möhkəm çətinliklər yaratmaqda davam edir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə, avropa banklarından edilmiş investisiyaların həcmi 115 mlrd. dollar təşkil edib. Avro, halbuki bu göstərici ABŞ-da bir yarım dəfə çox olub.

Bir çox ölkələrdə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən pərakəndə bank tənzimləyiciləri, Bazelin 3, sərtləşdirən tələblər bankların likvidlik və kapital yetərliyi üzrə standartların təkmilləşdirilməsi ilə məşğuldur. Kapitalın minimum məbləği 2015-cu ilədək 10,5% -dən 8% -dək artmişdır. Qiymətləndirmə üzrə reytinq agentliyi - Standard & Poors, dünyanın 75 ən iri bankların bələd olan, banklara 763 mlrd. axtarmaq lazım gələcək.

Cədvəl 4: layihələrdən biri üzrə ssenarilərin təhlili məlumatları verilmişdir:

Ssenari	Satış həcmi, ədəd	Satış qiyməti, manat	NPV, min manat	Ehtimal	Nəticə, min manat
Əlverişsiz	15000	1700	-10079	0,25	-2520
Daha çox ehtimal olunan	25000	2200	12075	0,50	6037,5
Yaxsı	35000	2700	41752	0,25	104438
Gözlənilən NPV					13956
∂NPV					18421

MNPV=-10079 0,25+12075 0,50+41752 0,25=13956
∂NPV = 18421


VNPV = _ = 1,3


Bir çox inkişaf etmiş bazarlarda banklararası rəqabət, qəribə də olsa, azalıb. Buna səbəb son illər (İspaniyanın Santander misal gətirmək olar alan Banco Real və Braziliyada Alliance & Leicester Böyük Britaniyada) sayının artması bunlardır; Fransanın BNP Paribas, alan Fortis və Belçikada bir çoxları (bank məhsulların satışını bir dərəcəli yönümlü) bazarı tərk edir.

Müştərilər bank və məhsulların seçimində daha ehtiyatlı olmalıdırlar. Onlar öz maliyyə institutu ilə münasibətlərdə daha çox şəffaflıq tələb edir. Halbuki dəyişməsi bank müştəriləri üçün də çox ağır prosesdir, onlar son vaxtlar daha tez-tez narazılıq göstərirlər. Böhran bütün bank sistemi üçün müştərilərin etimadını sarsıdıb, ona görə də dərin etibarlı müştərilərlə münasibətlərin qurulması bu həyati əhəmiyyətli zərurət çevrilib. Bu zaman depozitlərin həcminin artması ilə səciyyələnir. “Blonberg” şirkətinin araşdırmalarına əsasən, banklar və bank sisteminə etimadın, Mərkəzi Avropada inamsızlıq ən aşağı (36%) göstəriciləri, müştəri məmnuniyyəti ilə bağlı Qərbi Avropada bu göstərici 55% təşkil edir - 53%, Şimali Amerikada isə 75%-dir.

Bundan başqa, məlum olub ki, uzun müddət bank ilə qarşılıqlı münasibətlərin daha dərin kəsiyini əks etdirən CEI (Index Customer Experience) göstəricisi kimi deyildir, bank sisteminin inkişaf səviyyəsini əks etdirir bank sisteminin uyğunluq səviyyəsi, nə qədər gücləndiyini göstərir.

Banklarda investisiya risklərinin analizi və risk dərəcəsinin müəyyən edilməsi metodları:

1. 
   Xidmətin keyfiyyətinin təkmilləşdirmək;
   
2. 
   Komissiyanın aşağı həddinin müəyən edilməsi;
   
3. 
   Aşağı tipli faiz dərəcələrinin tətbiq edilməsi;
   
4. 
   İnformasiya seçimi barədə konsaltinqlərin təşkil olunması;
   
5. 
   Bazara dərindən nüfuz etmək bacarığı;
   
6. 
   Brendin layihələrin hazırlanması;
   
7. 
   Loyallıq proqramının tətbiqi prinsipləri;
   

Əmanət hesablarına vəsaitlərin cəlb edilməsinin əsas aləti kimi xeyli artıb.

Bundan başqa, banklar xeyli fəal və əvvəlkindən uzun müddətə vəsaitlərin yerləşdirilməsi üçün müştərilərin təşviq edilməsi siyasətini həyata keçiri.

Azərbaycanın pərakəndə bankçılığı keyfiyyət, həm də kəmiyyət göstəriciləri kimi, son 10 il ərzində ciddi dəyişikliklərə məruz qalıb. Bankların sayı artıb, bu istiqamətin inkişafına ciddi diqqət yetirən, xidmətin keyfiyyəti, təklif olunan məhsullarının, satış nöqtələrin sayı xeyli artıb. Makroiqtisadi inkişafı üçün zəmin (və s. ÜDM-in, əhalinin gəlirlərinin artırılması) paralel olaraq yaxşılaşır. Çıxışın artırılması banklar üçün (ÜDM-ə nisbəti göstəriciləri üzrə pərakəndə satışa) bütün bu dəyişikliklərin məntiqi nəticəsi idi.

Fiziki şəxslərə kreditlərin daxil olması 2010-ci ildən 2015-ci ilədək 6 dəfədən çox artıb. Bunun əsas səbəbi isə bankların investisiyalarını şaxələndirmək üçün fiziki şəxlərə göstərdikləri xüsusi qayğı və diqqətlərinin artması kimi qələmə vermək olar. Bunun da əsas səbəbi hazır ki dövrdə sahibkarlıq subyeklərinin azlığının çoxluğu və fiziki şəslərin şəxsi istehlaklarına vəsait ayırmaq istəməsidir. Bankların fikizi şəxslərə kredit verməkdə məqsədləri isə onların fərdi sahibkara çevrilməsinə kömək etməkdir.

2.2. Banklarda investisiya risklərinin idarə olunması metodları və onun azaldılması üsulları
Banklarda investisiya risklərini azaltmaq üçün bir sıra tədbirlərdən biridə kredit siyasətinin düzgün seçilməsi və kənardan cəlb edilməli olan vəsaitlərin geri qayıtma müddətini çoxaltmaq və aşağı fazilərlə dövriyəyə buraxmaq bankların qabaqcıl planlarından biri hesab edilir.

Ümumilikdə götürdükdə isə banklar investisiya risklərini azaltmaq üçün iri şirkətlərələ işləməyə meyl edirlər. Bunun üçün isə əvvəlcə investisiya yatırmalı olduqları təsərrüfat cəmiyyətlərinin maliyyə sabitliyi və likvidliyinin maliyyə təminatlılığını və hansı növ likvid olmasını araşdırdıqdan sonra öz biznes planlarını hazırlamaq qərarına gəlirlər.

Azərbaycan Mərkəzi bankının məlumatına görə, 2015-ci il avqustun 1-nə məcmu investisiya edilmiş kredit portfeli ölkə bankları 20.187 mlrd. dollara çatıb. İlin əvvəlindən 8.6% artmaqda davam edir. Bu zaman məlum olduğu kimi, kredit portfelinin keyfiyyəti barədə geniş təsuratlar bölüşdürülməsi olduğu halda burada vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi artmış hesab olunur. Belə ki, avqustun 1-nə AMB-nin həmin statistikaya əsasən, gecikdirilməsinin həcmi 1.294 mlrd. dollara çatıb. İlin əvvəlindən 25% və 44%, 2014-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə artımla müşayət olunur.

Bu zaman kredit borclarının payı 2014-ci ilin 1 avqust tarixinə ümumi kredit portfelinin 6.41% -ni təşkil edirdisə, 2015-ci il yanvarın 1-dən artaraq onun həcmi 5.54% olub. Bu sayın artmasının səbəbləri isə 2016 cı ilin fevral ayında olan devalvasiya göstəricisə kimi misal göstərmək olar.

Lakin buna baxmayaraq banklar kreditlərini restruktizasiya etməklə kredit portfeliə nəzarəti gücləndirdi. Burada əsas məqsəd isə investisiya edilmiş kreditlərin nəzarətdən çıxmasının qarşısını almaq və mövcud riskləri minimumlaşdırmaq üçün faiz dərərcələrində müştərilərə güzəştə getməklə öz gecikmədə olan kredit portfelinin ümumi həcmini azalmaq siyasəti daşıyır. Hazırda Azərbaycanda 36 bank fəaliyyət göstərir və Azərbaycan Beynəlxalq bankı da dövlət mülkiyyətində olan ən iri banklardan biri hesab edilirdi. Bunun bir hissəsi kredit portfelində 1 avqust 35.8% təşkil edir. Qalan hissəsi isə bu kommersiya bankları və qeyri-bank kredit təşkilatlarının payına düşüb.

AMB-nin statistik məlumatlarına istinad edərək, 2015-ci il avqustun 1-nə kredit portfeli dövlət banklarının 7 milyard dollar təşkil edib bununda 225.1 mln. AZN ki, 2014-ci il avqustun 1-nə nisbətən 22.5% çoxdur.

Cədvəl 5: İnvestisiya risklərinin optimal təhlili prinsipi.

Göstəricilər	A müəssisəsi	B müəssisəsi
İnvestisiya	9.0 mln manat	9.0 mln manat
Оrta illik daxil оlmaların еkspеrt qiyməti: Pеssimist Daha çоx еhtimal оlunan Оptimist	2,4 3,0 3,6	2,0 3,5 5,0
Xalis cari dəyərin qiyməti: Pеssimist Daha çоx еhtimal оlunan Оptimist	0,10 2,37 4,65	-1,42 4,27 9,96
Xalis cari dəyərin variasiya amplitudası	4,55	11,38

İyulun sonuna Azərbaycanın kommersiya bankları tərəfindən verilən kreditlər, 12 mlrd. dollar təşkil edib. 376.3 mln.. AZN 61.3% ümumi kredit portfelində payı ilə. Artım 2014-ci il avqustun 1-dək 16.3% təşkil edib.

QBKT-nin kredit portfeli 2015-ci ilin 1 avqust tarixinə 586 mln. təşkil edib. QBKT-nin verilmiş kreditlər 2015 il, iyul ayı ilə müqayisədə 16.71% artıb.

2015-ci il avqustun 1-nə 38.5% və ya 7 769.9 mln azn kredit qoyuluşlarının ev təsərrüfatı üçün ölkə iqtisadiyyatına yönəldilib. AMB-nin hesabatına əsasən, illik hesablamada kreditlərin həcmi 11.22% artıb, halbuki aylıq müqayisədə isə azalma 1.46%, ilin əvvəlindən isə 0.5% artıb.

Qeyd edək ki, kredit qoyuluşlarının həcmi 2015-ci il avqustun 1-nə ölkə iqtisadiyyatına 20 187.5 mln. təşkil edib. Onlardan 6.4% -i və ya 1 294.8 mln. Azn civarında təşkil edir.

Beləliklə, bütün il ərzində ilk dəfə olaraq problemli kreditlərin xüsusi çəkisinin azalması iyul ayında kredit qoyuluşlarının ümumi həcmində müşahidə olunur.

Baxmayaraq ki, Mərkəzi Bankın məlumatına görə kredit portfeli artır, bir çox banklar bu göstəricinin azaldığını qeyd edirlər. Məsələn, Access istehlak kreditlərinin həcmi təkcə ikinci rübündə 621.76 mln. azalıb. Aprelin 1-nə qədər 571.14 mln. AZN təşkil etdiyi halda, 1 iyul 2015-ci il isə gecikmədə olan kreditlərin ümumi həcmi sürətlə artmışdır. Bu zaman Access bank ümumi kredit portfeli iyulun 1-nə 599.41 mln. dollara çatıb. Qeyd edək ki, Access bank istehlak kreditlərinin həcminə görə bank sektorunun liderlərindən biridir.

Accessbank kreditləşmə üzrə oxşar sahələrin platik kartları dünya miqyasında geniş yayılmaq üçün sərmayələrin cəlb edilməsinə marağı artırmaqda davam edir.

Cədvəl 6 -, (mln. AZN) bankların Maliyyə göstəriciləri

	1 Yanvar 2015	1 Aprel 2015	1 iyul 2015
Kapital bank	905.1	981.71	1050.8
Access bank	821.47	925.25	840.42
Bank of Baku	658.45	668.66	599.41
Ata bank	462.67	519.77	538.38
Muğan bank	291.32	329.58	331.46
Bank Respublika	303.72	334.94	312.32
VTB bank	278.68	345.00	308.38
Azər-Türk bank	213.5	268.77	279.72
Zamin bank	319.92	331.02	311.32

Cədvəldəndə göründüyü kimi kreditləşmə portfelində kəskin sürətdə azalmalar müşaiət olunur ki, bununda əsas səbəbi devalivasiya nəticəsində dolların kursunun manatın rəsmi məzənnəsinə nisəbətən sürətlə arması ilə nəticələnməsidir.

Bu isə öz növbəsində səhmdarları bir daha dərindən düşünüb doğru qərarlar atmağan vadar etmişdir. Ümumilikdə götürdükdə isə bankların risklər departamentinin rəhbər şəxslərinin hesablamalarına görə bu devalivasiya hələ banklara etdiyi itki zərərləri ilə bağlı onların təzədən inkişafına və əvvəlki maliyyə vəziyyətinə qayıtmaları üçün xeyli vaxt deməkdir. Bu isə bank sektorunun yeni sahələrdə kreativ fikirlərinin formalaşmasına təkan versədə acınacaqlı vəziyyət kimi isə maliyyə çatışmazlığı əsas obyektivliyini qoruyub saxlayır. Bu isə investorlara öz vəsaitlərini tez bir zamanda bazarda yoxa çıxmasının qarşısını almaq üçün vəsaitlərinin qorumaq məqsədilə dövriyyədən çəkmək və ya yaxşı halda onu dövriyəyə buraxmamağa meyl göstərir. Mərkəzi Bankın ehtiyatlarının azalması belə bir qənaətə gətirir ki, hər hansı iri şirkətlər hal hazırda baza iri partiyalarla vəsait çıxartmayacaq bu isə öz növbəsində banklarda durğunluq yaradacaqdır ki banklarda öz növbəsində öz vəsaitlərini kreditə investisiya etməkdən imtina edəcəklər.

Banklar investisiya riskləri zamanı üzşədikləri qlobal problemlər:

1. 
   Bankların iri həcimli köçürmələrində əsaslı şəkildə azalmalar olacaqdır ki, bu da mövcud ölkədə olan devalvasiyanın mühüm göstəricisi kimi firmalarda mal dövriyyəsində olan azalmalar köçürmələrə əsaslı şəkildə təsir etməsi ilə nəticələnir ki, bu da bankların buradan əldə etdiyi gəlirin azalması deməkdir;
   
2. 
   Beynəlxalq əlaqələrdə və münasibətlərdə nisbətən gərilmələr və bəzi şirkətlərin iki tərəfli müqavilələr bağladığı firmalarla münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır;
   
3. 
   Ölkədən kapital axını və ya ölkəyə kapital axının azalması situatsiyası baş verir;
   
4. 
   Mövcud ölkənin istehsalında durğunluq bir daha xarici mala tələbi azaltdığı üçün yuxarıda göstərilən (2-ci) bənd təkrarlanması ilə nəticələnir;
   
5. 
   Geniş miqyaslı investisiya layihələrindən olan ipoteka kreditlərində köklü şəkildə durğunluğun yaşanması eyni zamanda mənzil bazarlarınada təsir edir ki, bu da iri miqyaslı tikinti şirkətlərin mənzil bazarlarında məzil satışlarına ciddi təsir etdiyindən banklardan vəsaitlərin çəkilməməsi və banklarda vəsaitlərin ölü kapital kimi qalması ilə nəticələnir;
   
6. 
   Banklar investisiya etdikləri kreditləri geri çağırma çətinlikləri ilə üzşəldiklərindən öz mənfəətlərinin bir hissəsini məcburi şəkildə ehtiyat yaradılmasına yönləndirmiş olurlar ki, bu da mənfəət vergisinin kəskin aşağı düşməsinə və dövlət büdcəsinə ciddi şəkildə ziyan vurur və öz növbəsində ölkə öz ehtiyaclarını qarşılamaqda çətinlik çəkmiş hesab olunur.
   

Yuxarıdakı göstəricilərin təhlili onu deməyə əsas verir ki, bir sıra banklarda borclar əsaslı şəkildə artmış olur və buna misal olaraq aşağdakı cədvəli göstərmək olar.