II FƏSĠL. AbĢeron yarımadasında neftlə çirklənmiĢ torpaq
sahələrinin irihəcmli təmizlənməsi layihələri və görülən iĢlər.
Neftin çıxarılmasında,torpaq anbarlara yığılmasında,daşınmasında, emalında
istifadə olunan primitiv texnologiyalar XIX əsrin axırlarında və XX əsrin
əvvəllərində, keçmiş Sovet dövründə isə neft istehsalının ətraf mühitin
qorunmasından üstün tutulması xüsusən Abşeron yarımadasının və ölkəmizin digər
ərazilərinin torpaqlarının neftlə,neftli sularla çirklənməsinə səbəb olmuşdur.
Torpaqlarla yanaşı bir çox təbii göllər və gölməçələr neft quyularından hasil olan
lay
suları
və qazma
məhlulları
ilə
çirklənərək
"ölü"
vəziyyətə
salınmışdır.Həmçinin keçmişdə quyuların ətrafında torpaq bəndlərindən yaradılmış
neft anbarları bu günə qədər neft və lay suları ilə doludurlar. Azərbaycanda neftin
çıxarılma tarixi ilə yığılıb qalmış ekoloji problemlərin yaşı eynidir və bu problem
öz həcminə və kəskinliyinə görə dünyanın heç bir ölkəsi ilə müqayisə edilə bilməz.
Elə bu səbəbə görə son illər ərzində Azərbaycan hökuməti ekoloji
problemlərin, o cümlədən neft tullantıları ilə çirklənmiş torpaqlar probleminin həlli
istiqamətində müvafiq qərarlar verilmiş, milli ekoloji proqramların həyata
keçirilməsinə şərait yaradılmış, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin
qarşısında konkret vəzifələr qoyulmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin neft-qazçıxarma yataqları
ərazisində 2006-cı ildən başlayaraq ətraf mühitin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması
məqsədilə 2006-1010-cu illər üçün kompleks tədbirlər planı hazırlamış, ətraf
mühitin qorunmasının ilkin mərhələsində yeni idarəetmə strukturunun
yaradılmasına başlanmışdır.
Yaranmış ekoloji vəziyyətin Abşeron yarımadasında yaxşılaşdırılması, o
cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün avadanlıqların alınması
məqsədi ilə Azərbaycan höküməti Dünya Bankına 2006-cı ildə müraciət edərək,
2007-ci ildə bu təşkilatla danışıqlara başlanılmışdır. Dünya Bankı Dövlət Ekoloji
23
Proqramına yardım etməyi və bu proqram çərçivəsində bir neçə layihəyə baxmaq
üçün 2007-ci ildə qərar vermişdir. Bu layihələrdən biri də, "Abşeron
yarımadasında neftlə çirklənmiş torpaq sahələrinin irimiqyaslı təmizlənməsi
layihəsi"dir.
Bu layihənin ekoloji və texniki-iqtisadi əsaslandırılması sənədlərinin
işlənilməsi məqsədi ilə 2007-ci ilin noyabr ayında məsləhət xidmətlərinin
göstərilməsindən ötrü yerli və xarici şirkətlər Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti
tərəfindən dəvət edilmişdir.
Müzakirələr nəticəsində texniki məsləhət xidmətləri üzrə Almaniyanın
"HPC" şirkətinin təklifi, ekoloji və sosial qiymətləndirmə xidmətləri üzrə isə yerli
"İQLİM LTD" şirkətinin təklifi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Keçmiş
proseduralar Dünya Bankının prosedur qaydaları ilə tanışlıq və bu sahədə təcrübə
əsas götürülmüşdür.
Texniki sənədlərin hazırlanması üçün eyni zamanda "HPC" şirkətinin
nümayəndələri Bakıya dəvət olunmuş, onlarla müzakirələr alparılmış və
ekspertlərin iştirakı ilə Abşeron yarımadasının müxtəlif çirklənmiş sahələrinə baxış
keçirilmişdir. Bir sıra məsləhətləşmələr və görüşlər keçirildikdən sonra, "Texniki
iqtisadi əsaslandırma"nın yekun variantına Dünya Bankı tərəfindən müsbət rəy
verilmişdir.
"İQLİM Ltd" şirkətinin layihələrinə əsasən hazırladığı "Ətraf mühit üzrə
idarəetmə planı"" (ƏMİP) və "Ətraf mühit üzrə idarəetmə çərçivəsi" (ƏMİÇ)
sənədlərinin ilkin variantı Dünya Bankının nümayəndələri tərəfindən yüksək
qiymətləndirilmişdir. [2]
Bu layihənin mühüm əhəmiyyətini nəzərə alaraq və qarşılıqlı əməkdaşlığın
gücləndirilməsi məqsədi ilə , daha operativ və səmərəli idarə olunmasını təmin
etmək üçün Dünya Bankının təklifi əsasında müvafiq səlahiyyətlərə malik olan
Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin tərkibində Layihə İdarəetmə Qrupu (LİQ)
yaradılmışdır.
24
Qeyd etmək lazımdır ki, layihə üzrə 3 tip torpaq yuma avadanlıqlarının
alınması və istismarı planlaşdırılır
:
-
Gücü 600m
3
/gün olan, bir ədəd stasionar,süzgəc və yuma prosesi üçün
buxardan istifadə edən termal təkrar istehsala malik torpaq yuma qurğusu.Bu
quğunun Bibiheybət sahəsində quraşdırılması nəzərdə tgutulmuşdur;
- Gücü 150m
3
/gün olan, iki ədəd yarımmobil,dairəvi ələk və tullantı separatoru,
eləcə dəyuma prosesi üçün buxardan istifadə edən termal təkrar istehsala malik
torpaq yuma qurğuları.Bu qurğulardan ikisi Qala sahəsində, ikisi isə,Maştağa-
Buzovna sahəsində quraşdırılacaqdır;
- Yuxarıda göstərilən bu avadanlıqlar vasitəsi ilə Bibiheybət sahəsində 137 hektar
sahədə, çirklənmə dərəcəsi 2,5% və daha yüksək (20-30%) olan 1,37 milyon
m
3
,Qala sahəsində 75,5 hektarda 2,41 milyon m
3
,Maştağa-Buzovna sahəsində isə
21 hektarda 410 min m
3
torpağın yaxın 4-5 ildə təmizlənməsi nəzərdə tutulur.
Avadanlıqlar vasitəsi ilə, mexaniki yuma üsulu ilə torpaqların təmizlənməsi
onların bərpasında ilkin mərhələdir.Neft çirkləndiricilərindən təmizlənmiş
torpaqların tam bərpası bioloji bərpa metodlarından istifadə etməklə başa
çatdırılacaqdır.
Bu layihə çərçivəsində yuma prosesindən ayrılmış neft tullantıları
karbohidrogen bərpa qurğularında emal edilərək,yararlı vəziyyətə gətiriləcək və
daha sonra neft emalı müəssisələrinə təhvil veriləcəkdir. Bu məqsədlə hər bir
təmizləmə sahəsində karbohidrogen bərpa sistemi avadanlıqları quraşdırılacaqdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, texnoloji proses zamanı formalaşan çirkli sular
təmizlənərək təkrar və ya texniki məqsədlər üçün istifadə olunacaqdır.Bundan ötrü
hər bir torpaq yumaqurğusunda su təmizləmə qurğusunun quraşdırılması nəzərdə
tutulmuşdur.
25
Do'stlaringiz bilan baham: |