Əlyazması hüququnda MƏMMƏdxanli rüFƏT ƏHLĠman oğLU

II FƏSĠL. AbĢeron yarımadasında neftlə çirklənmiĢ torpaq 
sahələrinin irihəcmli təmizlənməsi layihələri və görülən iĢlər. 
Neftin çıxarılmasında,torpaq anbarlara yığılmasında,daşınmasında, emalında 
istifadə olunan primitiv texnologiyalar XIX əsrin axırlarında və XX əsrin 
əvvəllərində, keçmiş Sovet dövründə isə neft istehsalının ətraf mühitin 
qorunmasından üstün tutulması xüsusən Abşeron yarımadasının və ölkəmizin digər 
ərazilərinin torpaqlarının neftlə,neftli sularla çirklənməsinə səbəb olmuşdur. 
Torpaqlarla yanaşı bir çox təbii göllər və gölməçələr neft quyularından hasil olan 
lay 
suları 
və qazma 
məhlulları 
ilə 
çirklənərək 
"ölü" 
vəziyyətə 
salınmışdır.Həmçinin keçmişdə quyuların ətrafında torpaq bəndlərindən yaradılmış 
neft anbarları bu günə qədər neft və lay suları ilə doludurlar. Azərbaycanda neftin 
çıxarılma tarixi ilə yığılıb qalmış ekoloji problemlərin yaşı eynidir və bu problem 
öz həcminə və kəskinliyinə görə dünyanın heç bir ölkəsi ilə müqayisə edilə bilməz. 
Elə bu səbəbə görə son illər ərzində Azərbaycan hökuməti ekoloji 
problemlərin, o cümlədən neft tullantıları ilə çirklənmiş torpaqlar probleminin həlli 
istiqamətində müvafiq qərarlar verilmiş, milli ekoloji proqramların həyata 
keçirilməsinə şərait yaradılmış, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin 
qarşısında konkret vəzifələr qoyulmuşdur. 
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin neft-qazçıxarma yataqları 
ərazisində 2006-cı ildən başlayaraq ətraf mühitin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması 
məqsədilə 2006-1010-cu illər üçün kompleks tədbirlər planı hazırlamış, ətraf 
mühitin qorunmasının ilkin mərhələsində yeni idarəetmə strukturunun 
yaradılmasına başlanmışdır. 
Yaranmış ekoloji vəziyyətin Abşeron yarımadasında yaxşılaşdırılması, o 
cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üçün avadanlıqların alınması 
məqsədi ilə Azərbaycan höküməti Dünya Bankına 2006-cı ildə müraciət edərək, 
2007-ci ildə bu təşkilatla danışıqlara başlanılmışdır. Dünya Bankı Dövlət Ekoloji 

---

23 
Proqramına yardım etməyi və bu proqram çərçivəsində bir neçə layihəyə baxmaq 
üçün 2007-ci ildə qərar vermişdir. Bu layihələrdən biri də, "Abşeron 
yarımadasında neftlə çirklənmiş torpaq sahələrinin irimiqyaslı təmizlənməsi 
layihəsi"dir.
Bu layihənin ekoloji və texniki-iqtisadi əsaslandırılması sənədlərinin 
işlənilməsi məqsədi ilə 2007-ci ilin noyabr ayında məsləhət xidmətlərinin 
göstərilməsindən ötrü yerli və xarici şirkətlər Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti 
tərəfindən dəvət edilmişdir. 
Müzakirələr nəticəsində texniki məsləhət xidmətləri üzrə Almaniyanın 
"HPC" şirkətinin təklifi, ekoloji və sosial qiymətləndirmə xidmətləri üzrə isə yerli 
"İQLİM LTD" şirkətinin təklifi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Keçmiş 
proseduralar Dünya Bankının prosedur qaydaları ilə tanışlıq və bu sahədə təcrübə 
əsas götürülmüşdür. 
Texniki sənədlərin hazırlanması üçün eyni zamanda "HPC" şirkətinin 
nümayəndələri Bakıya dəvət olunmuş, onlarla müzakirələr alparılmış və 
ekspertlərin iştirakı ilə Abşeron yarımadasının müxtəlif çirklənmiş sahələrinə baxış 
keçirilmişdir. Bir sıra məsləhətləşmələr və görüşlər keçirildikdən sonra, "Texniki 
iqtisadi əsaslandırma"nın yekun variantına Dünya Bankı tərəfindən müsbət rəy 
verilmişdir. 
"İQLİM Ltd" şirkətinin layihələrinə əsasən hazırladığı "Ətraf mühit üzrə 
idarəetmə planı"" (ƏMİP) və "Ətraf mühit üzrə idarəetmə çərçivəsi" (ƏMİÇ) 
sənədlərinin ilkin variantı Dünya Bankının nümayəndələri tərəfindən yüksək 
qiymətləndirilmişdir. [2] 
Bu layihənin mühüm əhəmiyyətini nəzərə alaraq və qarşılıqlı əməkdaşlığın 
gücləndirilməsi məqsədi ilə , daha operativ və səmərəli idarə olunmasını təmin 
etmək üçün Dünya Bankının təklifi əsasında müvafiq səlahiyyətlərə malik olan 
Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin tərkibində Layihə İdarəetmə Qrupu (LİQ) 
yaradılmışdır. 

---

24 
Qeyd etmək lazımdır ki, layihə üzrə 3 tip torpaq yuma avadanlıqlarının 
alınması və istismarı planlaşdırılır
: 
- 
Gücü 600m
3
/gün olan, bir ədəd stasionar,süzgəc və yuma prosesi üçün 
buxardan istifadə edən termal təkrar istehsala malik torpaq yuma qurğusu.Bu 
quğunun Bibiheybət sahəsində quraşdırılması nəzərdə tgutulmuşdur; 
- Gücü 150m
3
/gün olan, iki ədəd yarımmobil,dairəvi ələk və tullantı separatoru, 
eləcə dəyuma prosesi üçün buxardan istifadə edən termal təkrar istehsala malik 
torpaq yuma qurğuları.Bu qurğulardan ikisi Qala sahəsində, ikisi isə,Maştağa-
Buzovna sahəsində quraşdırılacaqdır; 
- Yuxarıda göstərilən bu avadanlıqlar vasitəsi ilə Bibiheybət sahəsində 137 hektar 
sahədə, çirklənmə dərəcəsi 2,5% və daha yüksək (20-30%) olan 1,37 milyon 
m
3
,Qala sahəsində 75,5 hektarda 2,41 milyon m
3
,Maştağa-Buzovna sahəsində isə 
21 hektarda 410 min m
3
torpağın yaxın 4-5 ildə təmizlənməsi nəzərdə tutulur. 
Avadanlıqlar vasitəsi ilə, mexaniki yuma üsulu ilə torpaqların təmizlənməsi 
onların bərpasında ilkin mərhələdir.Neft çirkləndiricilərindən təmizlənmiş 
torpaqların tam bərpası bioloji bərpa metodlarından istifadə etməklə başa 
çatdırılacaqdır. 
Bu layihə çərçivəsində yuma prosesindən ayrılmış neft tullantıları 
karbohidrogen bərpa qurğularında emal edilərək,yararlı vəziyyətə gətiriləcək və 
daha sonra neft emalı müəssisələrinə təhvil veriləcəkdir. Bu məqsədlə hər bir 
təmizləmə sahəsində karbohidrogen bərpa sistemi avadanlıqları quraşdırılacaqdır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, texnoloji proses zamanı formalaşan çirkli sular 
təmizlənərək təkrar və ya texniki məqsədlər üçün istifadə olunacaqdır.Bundan ötrü 
hər bir torpaq yumaqurğusunda su təmizləmə qurğusunun quraşdırılması nəzərdə 
tutulmuşdur. 

---

25