Elektrradio o’lchashlar fanidan. Fizikaviy kattaliklar va ularning birliklari

Elektrradio o’lchashlar fanidan.

Fizikaviy kattaliklar va ularning birliklari

Reja:

4.1. Fizik kattalik birligi.

4.2. SI asosiy birliklari tizimi.

4.3. Logarifmik va hosilaviy birliklari.

4.4. Uzatishning nisbiy va absolyut darajalari.

Metrologiyaning asosiy tushunchalaridan biri fizik kattaliklarning birliklaridir.

O‘lchash jarayonida o‘lchanayotgan kattalik shunday fizik kattalik bilan taqqoslanadiki, unga birga teng bo‘lgan qiymat beriladi va u fizik kattalik birligi yoki o‘lchov birligi deyiladi. Metrologiyaning asosiy tushunchalaridan biri fizik kattaliklarning birliklaridir.

Fizik kattalikning o‘lchov birligi deb, tegishli fizik kattalikni miqdoran baholash uchun kelishuvga muvofiq asos sifatida qabul qilingan fizik kattalikka aytiladi.

Fizik kattaliklarning birliklari birliklar tizimi asosida guruhlanadi.

Aloqa texnikasida, asosan elektr va magnit fizik kattaliklardan foydalaniladi.

1961 yil 1 yanvardan GOST 9867-61 Davlat standartiga muvofiq “Shaharlararo birliklar sistemasi” qabul qilindi. U SI deb yuritiladi.

GOST 8 417-81 ga muvofiq SI tizimi 7ta fizikaviy kattalikdan iborat.

T/r	Kattalik	Belgilanishi	O’lchov birligi	Nomlanishi
1 2 3 4 5 6 7	vaqt uzunlik massa modda miqdori yorug’lik kuchi tok kuchi termodinamik harorat	t l m µ J I T	[s] [m] [kg] [mol] [kd] [A] [K]	sekunda metr kilogramm mol kandela amper kelvin

2 ta qo‘shimcha birlikka ham ega.

1 [rad], radian – yassi burchak

2 [Sr], stradian – fazoviy burchak

SI - asosiy birliklaridan fizikaviy ifodalar yordamida hosil qilingan qo‘shimcha birliklar hosilaviy birliklar deyiladi.
1 [Kl], kulon –q-elektr zaryad miqdori;

2 [V], volyt -U-elektr kuchlanishi;

3 [Om], – R-elektr =qarshiligi;

4. 
   [Gn], Genri –L-o‘zaro induktivlik;
   
5. 
   [Tl], Tesla –V-magnit induksiyasi;
   
6. 
   [Vb], Veber –F-magnit oqimi;
   
7. 
   [Vt], Vatt -R-quvvat;
   
8. 
   [J], Jouly A, W, Q –ish, energiya, issiqlik miqdori.
   

Elektr o‘lchashlarda tizimiga kirmagan logarifmik birliklardan keng foydalaniladi.

Logarifmik birliklardan, ko‘pincha quvvat, kuchlanish va tok bo‘yicha uzatish darajalari aniqlanadi.
Tizimdan tashqari birliklar.

T [Tera] = 10^12 G [Giga] = 10^9 M [Mega] = 10^6 K [Kilo] = 10^3 G [Gekto] = 10^2	K > 0
D [detsi] = 10^-1 s [santi] = 10^-2 m [milli] = 10^-3 mk [mikro] =10^-6 N [nano] = 10^-9 P [piko] = 10^-12 F[femta]= 10^-15 A [atto] = 10^-18	K < 0

Aloqa texnikasida tizimdan tashqari bo‘lgan o‘lchamsiz birliklardan foydalaniladi. Bu birliklarni olishda bir xil o‘lchamli ikkita kattalikning logarifmi nisbati olinadi.

Tizimdan tashqari bo‘lgan birliklar aloqa texnikasida keng qo‘llaniladi.

Masalan: Bu birliklardan to‘rtqutblilarning uzatish parametrlari, halaqitlarni miqdoran baholashda, nochiziqli buzilishlar, shovqin, uzatish traktining moslik darajasini aniqlashda va uzatish tizimlarining darajalar diagrammasini qurishda foydalaniladi. 1970 yildan boshlab yagona logarifmik birlik Aleksandr Greyxem Bell - telefon ixtirochisining sharafiga “Bell” kiritildi, amalda boshqa logarifmik birlik “Neper” ham ishlatiladi. (GOST 24204-80).

Ular orasida quyidagi munosabat mavjud.

1 Np = 8.686 dB;

1 dB = 0.115 Np.
Uzatish darajasi R bilan belgilanadi va uning yordamida “Nep” va “dB” larda kuchlanish, tok va quvvat baholanadi. Simli aloqa texnikasida o‘lchashning absolyut, nisbiy va o‘lchash darajalari mavjud.

Uzatishning absolyut va nisbiy darajalaridan darajalar diagrammasini qurishda foydalaniladi.

“Normal” generatorning parametrlari:
f = 800 Gs ;

R₀ = “0” Np ; R = 1 mVt;

R₀ = 600 Om ;

EDS= 1,55 V
P₀- absolyut nolinchi daraja. Bu daraja 1 mVt aktiv quvvat uchun qabul qilingan.

Absolyut nolinchi daraja –1mVt aktiv quvvat uchun qabul qilingan. Quvvatning absolyut nolinchi darajasi R₀ kuchlanish U₀ va tokning –I₀ absolyut nolinchi darajasi bilan R₀ qarshiligining direktiv yoki standart normalangan qiymati orqali bog‘langan.

P₀-1 mVt va R₀ ≈ 600 Om bo‘lganda kuchlanish bo‘yicha absolyut nolinchi daraja:

U₀ = 0,775 V va tok bo’yicha absolyut nolinchi daraja I₀ = 1,29 mA bo‘ladi.

Kuchlanish tok va quvvatning absolyut uzatish darajasi absolyut nol daraja hisobga olingan holda quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi.

;
; ; ; ;
R₀, I₀, U₀ quvvat kuchlanish va tokning nolinchi qiymatidir. Agar R₀ -ma’lum bo‘lsa - I₀ U₀ quyidagicha aniqlanadi

P₁ ; P₂ – energetik kattaliklar

Masalan:

U_Х = 10 в

R_x = 1000 Ом
Р_i (abs)- ?

Yechish:

;

;

lg 10=1

P₀=1*10^-3 Wt

G‘₁; G‘₂ – kuch kattaliklar [I: U]

Uzatishning nisbiy darajasi deganda ikkita bir ismli kattalikning nisbatini logarifmlash tushuniladi.

Bu kattaliklarning biri to‘rtqutblikning kirishida bo‘lsa, ikkinchisi chiqishida bo‘ladi.


Р₁: U₁: I₁ Т= Р₂: U₂: I₂


; ;

; ;

Uzatishning nisbiy I darajasi to‘rtqutblikning xarakteristikasi bo‘lib, kuchayish, susayish yoki uzatish koeffitsientini xarakterlaydi. Darajalarning aloqa kanali bo’yicha grafik taqsimlanishiga darajalar diagrammasi deyiladi. Signallarni uzatishning nisbiy darajasining diagrammasi 1-rasmda keltirilgan.

«0» Np


+1

0

-1

-2

4+-1

4+-2

4+-3

Р₀

Р₁

Р₂

Р₃