Elektrotexnika

Elektromexanik turidagi o`lchash asboblarining turlari, ularning ishlashi, metrologik tavsiflari
Elektromexanik turdagi asboblar magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik, ferrodinamik, elektrostatik va induksion tizimli asboblarga bo`linadi. Bu tizimdagi asboblar nisbatan keng tarqalgan bo`lib, quyidagi 1-jadvalda ularning tavsiflari keltirilgan.
1-jadval.

Asbob tizimi	Shartli belgisi		Tok turi	Chastota diapazoni	Aylantiruvchi moment tenglamasi	Shkala tenglamasi	Aniqlik klasslari	Vazifasi
	Mα mex	Mα el
ME			−	0	BswI	KX	0,1;0,2;0,5	A, V, Ω, G
			−	0	BswI	KX	-//-	-//-
EM			~	kHz		KX^2	0,5;1;1,5	A, V, Hz, φ
ED			~	Bir necha o`n kHz larda		KX1X2	0,05;0,1;0,2	A, V, W, Hz, φ
FD			~	- // -	KI1I2	KX1X2	0,5;1;1,5	-//-
ES			~	MHz		KX^2	0,5;1;1,5	V
I			~	50 Hz		KN	1;1,5;2	W, Wh

Magnitoelektrik o`lchash asboblari

3-rasm. Magnitoelektrik o`lchash asbobi.

Magnitoelektrik o`lchash asbobi 1-doimiy magnit; 2-magnit qutb uchliklari; 3-o`zak; 4-chulg`am (qo`zg`aluvchan ramka); 5, 6-o`q; 7, 8-spiralsimon prujinalar; 9-strelka; 10-posongilardan tuzilgan.

Ramkadan o`tayotgan tok bilan doimiy magnit maydonining o`zaro ta`sirida ramkani harakatga keltiruvchi juft kuch F=BIlw hosil bo`ladi. Ifodadagi V-qutb uchliklari va silindrsimon o`zak oralig`idagi magnit induksiyasi; w-ramkaning o`ramlar soni; l- magnit maydonida joylashgan ramka faol qismining uzunligi; I-ramkadan o`tadigan tok. Bu kuchlarning yo`nalishi chap qo`l qoidasiga binoan topiladi va ular hosil qilgan aylantiruvchi moment quyidagicha ifodalanadi:
(4)
bu yerda b-ramkaning kengligi; s-ramkaning yuzasi.
Aylantiruvchi moment ta`sirida ramka o`q atrofida aylanganida spiral` prujinalar buralib teskari ta`sir etuvchi moment M_ –hosil qiladi.
(5)
bu yerda W-solishtirma teskari ta`sir etuvchi moment bo`lib, spiral prujinaning materiali va o`lchamlariga bog`liq;  - ramkaning burilish burchagi (asbob ko`rsatkichining shkala bo`ylab surilishini ko`rsatadigan burchak yoki bo`laklar soni.)
Ramkaga ta`sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta`sir etuvchi) o`zaro tenglashganda (M=M<sub></sub>) ramka harakatdan to`xtab, muvozanat holatida bo`ladi (yoki bu holatni asbob qo`zg`aluvchan qismining turg`un muvozanat holati deyilali)
, (6)
bundan
(7)
Oxirgi ifoda magnitoelektrik o`lchash asboblarining shkala tenglamasi deb ataladi. Agar magnit induksiyasi B ni, ramkaning yuzasi S ni, uning o`ramlar soni w va solishtirma teskari ta`sir etuvchi moment W larning o`zgarmasligini hisobga olib, Bsw/W=S_I desak, u holda S_I ni o`lchash mexanizmini tok bo`yicha sezgirligi deyiladi, ya`ni S<sub>I</sub>=const.
Shuni hisobga olib, (7) ni quyidagicha yozish mumkin:
α= S<sub>I</sub>I, (8)
ya`ni ramkaning burilish burchagi α o`lchanadigan tokning qiymatiga to`g`ri proporsional, bundan chiqadiki, tokning yo`nalishi o`zgarsa, α ning ham yo`nalishi o`zgaradi. Shu sababli magnitoelektrik o`lchash asboblari o`zgarmas tok zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.
Magnitoelektrik o`lchash mexanizmlari ampermetr, vol`tmetr, ommetr va gal`vanometrlar sifatida ishlatiladi.