Elektrotexnika

Takrorlash uchun savollar.

1. 
   Nima sababdan standartlar o`zgartiriladi?
   
2. 
   Standartlarni ishlab chiqish nechta bosqichdan iborat?
   
3. 
   Standart loyihasi bo`yicha texnikaviy qo`mitaning funksiyasi nimalardan iborat?
   
4. 
   Standartlarni belgilash tartibi qanday?
   
5. 
   Texnikaviy shartlarni yaratishning qanday tafovutli tomonlarini bilasiz?
   

5-Ma`ruza. Standartlashtirish bo`yicha Davlat nazorati

Reja.
1. Standartlashtirish va metrologiya bo`yicha davlat nazorati.
2. “O`zstandart” agentligi tashkiloti haqida.
Tayanch so`zlar: davlat nazorati, nazorat ob`ekti, “O`zstandart” agentligi.
Ta’limiy: Talabalarga mavzuga oid bilim va ko’nikmalarni shakllantirish.
Tarbiyaviy: Fan orqali bajariladigan ishlar, ularning ahamiyatini tushuntirish orqali talabalarni bu fanga qiziqish ruhida tarbiyalash;.
Rivojlantiruvchi: Talabalarning mavzu bo’yicha olgan bilimlarini mutaxassislik sohasidagi ishlarida qo’llash orqali rivojlantirish.
Standartlashtirish va metrologiya buyicha Davlat nazorati

Metrologiyaga va standartlashtirishga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarishni metrologiya bo`yicha milliy organ – “O`zstandart” agentligi (keyinchalik “O`zstandart” deb ataymiz) amalga oshiradi. Uning vakolati xususida keyingi mavzuda fikr yuritamiz.

“O`zstandart” ga Respublika hududida quyidagi davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish vazifasi ham yuklatilgan:

• 
  o`lchash vositalarini sinash;
  
• 
  o`lchash vositalarini tekshiruvdan o`tkazish;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarni o`lchash vositalarini tayyorlash, tekshiruvdan o`tkazish, ta`mirlash, kalibrlash va sotish huquqini beradigan litsenziyalar bilan ta`minlash hamda akkreditlash;
  
• 
  o`lchash vositalarining holati va yo`nalishini, o`lchashlarning bajarilish uslubiyatlarini tekshiruvdan o`tkazish, metrologiya qoidalariga rioya etilishini nazorat qilish.
  

Davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratining ob`ektlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  etalonlar;
  
• 
  o`lchash vositalari;
  
• 
  modda va materiallar tarkibi hamda xossalarining standart namunalari;
  
• 
  axborot o`lchash tizimlari;
  
• 
  o`lchashlarni bajarish uslubiyatlari;
  
• 
  metrologiya normalari va qoidalarida nazarda tutilgan o`zga ob`ektlar.
  

Davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini ko`pgina sohalarda tadbiq etish mumkin. Bu sohalarga quyidagilar kiradi:

• 
  sog`liqni saqlash, veterinariya, atrof-muxitni muhofaza qilish;
  
• 
  moddiy boyliklarni va energetik resurslarni hisobga olish;
  
• 
  savdo, tijorat, bojxona, pochta va soliq operasiyalarini o`tkazish;
  
• 
  zaharli, yengil alangalanuvchan, portlovchi va radioaktiv moddalarni saqlash, tashish hamda yo`q qilib yuborish;
  
• 
  davlat muhofazasini ta`minlash;
  
• 
  mehnat xavfsizligini va transport harakati xavfsizligini ta`minlash;
  
• 
  sertifikatlanadigan mahsulotning xavfsizligini va sifatini aniqlash;
  
• 
  geodezik va gidrometeorologik ishlar;
  
• 
  o`lchash vositalarini davlat sinovidan, tekshiruvdan, kalibrlashdan, ta`mirlashdan va metrologik attestatlashdan o`tkazish;
  
• 
  foydali qazilmalarni qazib olish;
  
• 
  milliy va xalqaro sport rekordlarini ro`yxatga olish.
  

Yuqorida keltirilgan sohalarda foydalanadigan, ishlab chiqarilishi va import bo`yicha chetdan olib kelinishi lozim bo`lgan o`lchash vositalari davlat sinovlaridan yoki metrologik attestatlashdan o`tishi lozim.
Standartlashtirish sohasi bo`yicha ham Davlat nazorati ish olib bormokda. Uning asosiy vazifasi vazirliklar, mahkamalar va korxonalar, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan standartlar talablariga qat`iy amal qilinishini, yangi standartlarni tadbiq etishni ta`minlash va nazorat etish hisoblanadi.
Davlat nazoratining yana bir muhim yo`nalishi - turli standart toifalarini davlat qaydnomasidan o`tkazishdan oldin ekspertiza qilishdir.
Metrologiya to`g`risidagi qonunda ko`rsatilganidek, o`lchash vositalarining davlat sinovlarini o`tkazish, ularning turlarini tasdiqlash va davlat ro`yxatiga kiritish O`zstandart tomonidan amalga oshiriladi.
Qonunda yana bir masala - davlat ro`yxati belgisini qo`yish to`g`risida ham bayon etilgan. Metrologiya haqidagi qonunda aytilishicha, tasdiqlangan o`lchash vositalariga yoki ularning foydalanish hujjatlariga ishlab chiqaruvchi davlat reestri belgisini qo`yilishi shart.
Ma`lumki, ishlab chiqarishdagi o`lchash vositalarining holati va ularni vaqti-vaqti bilan tekshiruvdan o`tkazib turish har doim e`tiborda bo`lmoqligi lozim. Ular bo`yicha ro`yxatlar tuziladi va o`lchash vositalari turkumlarining ro`yxati O`zstandart tomonidan tasdiqlanadi.