Elektrotexni

1.2. Ichki atom bog‘lanishlari

Kovalent bog‘lanish deb bog‘lanish elektronlar hisobiga atomlarni bir-biri bilan bog‘lanishida yuzaga keladigan jarayonga aytiladi, oxirida ikkita atomli molekulalar bitta umumiy holatga keladi (1.4-rasm).

a) b)

1.4-rasm. Kovalent bog‘lanish

^Kovalent bog‘lanish asosan molekulalarda kuzatiladi, bundan tashqari faqat molekulalarda emas balki atomlar orasida ham bо‘lishi mumkin, kristall panjarani tuzilishiga bog‘liq bо‘ladi. Kovalent boglanishni yana xususiyati unda faqat bir xil atomlar emas balki boshqa xil atomlar ham bо‘ladi (1.5-rasm).³

a) b) c)

1.5-rasm. Gidrogen va Floura atomlarining kovalent bog‘lanishi

Ion bog‘lanish - bu bog‘lanish asosan musbat va manfiy ionlarning tortishish

kuchiga bog‘liq bо‘ladi. Qattiq jismlarda ion strukturasini harakterlanishi yuqori


mexanik baquvvatligi va yuqori temperaturada eritilishiga bog‘liq bо‘ladi (1.6-

rasm).

1.6–rasm. Ion bog‘lanish

Metall bog‘lanish - bu bog‘lanish ham qattiq jismlar kristaliga tegishli bо‘lib, bizga ma’lumki metallar yuqori elektr о‘tkazuvchanlik hususiyatiga ega bо‘lganligidadir, shuning uchun ham metallarda erkin elektronlar zich joylashgan bо‘ladi. Elektronlarni xususiyatiga qarab (elektrо‘tkazish jarayonida qatnashishi elektr о‘tkazuvchanchanlik deyiladi) (1.7-rasm).

(- C₁ – C₁ -C - C - ) ( -C - H – C – H - )

1.7– rasm. Vodorod va uglerodlarning bog‘lanishlari

Metall bog‘lanishda asosan kamayadi erkin elektronlarga nisbatan valent

elektronlarning kinetik energiyasi (1.8-rasm).

a) b) 1.8-rasm. Metal bog’lanishlari

Vander-Vaals bog‘lanish - bu bog‘lanishni barcha bog‘lanishlarda kuzatish

^mumkin, lekin ularni bog‘lanishi juda ham kuchsiz shuning uchun kо‘p hollarda uni hisobga olinmaydi (1.9-rasm).⁴

a) b) 1.9-rasm. Vander-Vaals bog‘lanish

Bu bog‘lanishni о‘zi esa yoki uni hosil qilish uchun qachonki katta bosim va past temperatura kerak bо‘ladi, yana bitta sharti ular faqat tashqi elektron qavatlari tо‘lgan elementlar bо‘lishi kerak, agar tashqi qavati tо‘lmagan bо‘lsa bu bog‘lanishni hosil qilib bо‘lmaydi. Bog‘lanishni yana oddiyroq qilib tushuntirsak, kemalarni pristinlarga maxsus zanjirlarda bog‘lashsa yana qо‘shimcha qilib ingichka bir arkon xam boglanadi, agar biz zanjirni bо‘shatsak kema fakat arkonda koladi lyokin bu xol shuncha davom etishi mumkinki fakat xech kanday tashki ta’sir bо‘lmasa, misol shamol, tо‘lkin va boshkalar, shungacha kema tinch turadi, keyin buzilishimumkin mana bu boglanishning mohiyati.