Elektrotehnika va elektronika

Asbo
b 
tiz
im
i 
Shartli belgisi 
To
k t
ur
i 
Chas
to
ta
 
di
ap
az
on
i 
Ayl
antiruvchi
 
m
om
ent
 
teng
lamas
i 
Shk
al
a 
teng
lamas
i 
Ani
ql
ik 
klas
slari
 
Vaz
ifa
si 
M
α
 mex
 
M
α
 el
 
ME 
 
 
−
 
0 
BswI 
KX 
0,1;0,2;0,5  A, V, 
Ω
, G 
 
 
−
 
0 
BswI 
KX 
-//- 
-//- 
EM 
 
 
 
 
~ 
kHz 
d
dL
I
2
2
1
 
KX
2
 
0,5;1;1,5 
A, V, Hz, 
φ
 
ED 
 
 
~ 
Bir necha 
o‘n kHz 
larda 
d
dM
I
I
2
,
1
2
1
 
KX
1
X
2
 
0,05;0,1;0,2 
A, V, W, 
Hz, 
φ
 
FD 
 
 
~ 
- // - 
KI
1
I
2
 
KX
1
X
2
 
0,5;1;1,5 
-//- 
ES 
 
 
~ 
MHz 
d
dC
U
2
2
1
 
KX
2
 
0,5;1;1,5 
V 
I 
 
 
~ 
50 Hz 
sin
2
1
Ф
cfФ
 
KN 
1;1,5;2 
W, Wh 

---

73 
 
 
5.2-rasm. Magnitoelektrik o‘lchash asbobi. 
 
Magnitoelektrik  o‘lchash  asbobi(5.2-rasm)  1-doimiy  magnit;  2-magnit  qutb  uchliklari;  3-o‘zak;  4-
chulg‘am  (qo‘zg‘aluvchan  ramka);  5,  6-o‘q;  7,  8-spiralsimon  prujinalar;  9-strelka;  10-posongilardan 
tuzilgan. 
Ramkadan  o‘tayotgan  tok  bilan  doimiy  magnit  maydonining  o‘zaro  ta’sirida  ramkani  harakatga 
keltiruvchi  juft  kuch 
F=BIlw
  hosil  bo‘ladi.  Ifodadagi 
V
-qutb  uchliklari  va  silindrsimon  o‘zak  oralig‘idagi 
magnit  induksiyasi; 
w
-ramkaning  o‘ramlar  soni; 
l
-  magnit  maydonida  joylashgan  ramka  faol  qismining 
uzunligi; 
I
-ramkadan o‘tadigan tok. Bu kuchlarning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga binoan topiladi va ular 
hosil qilgan aylantiruvchi moment quyidagicha ifodalanadi: 
,
BswI
BIlbw
Fb
2
b
F
2
M
                                                               (5.1) 
bu yerda 
b
-ramkaning kengligi; 
s
-ramkaning yuzasi. 
Aylantiruvchi  moment  ta’sirida  ramka  o‘q  atrofida  aylanganida  spiral  prujinalar  buralib  teskari 
ta’sir etuvchi moment 
M
 –hosil qiladi.
 
            
,
W
М
   
 
 
                                                                                                  
(5.2)
 
bu  yerda 
W
-solishtirma  teskari  ta’sir  etuvchi  moment  bo‘lib,  spiral  prujinaning  materiali  va 
o‘lchamlariga bog‘liq; 
 
- ramkaning burilish burchagi (asbob ko‘rsatkichining shkala bo‘ylab surilishini 
ko‘rsatadigan burchak yoki bo‘laklar soni.) 

---

74 
 
Ramkaga ta’sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi) o‘zaro tenglashganda 
(
M=M
)  ramka  harakatdan  to‘xtab,  muvozanat  holatida  bo‘ladi  (yoki  bu  holatni  asbob  qo‘zg‘aluvchan 
qismining turg‘un muvozanat holati deyilali) 
   
W
BswI
 ,   
                  
 
                                     (5.3) 
bundan                       
   
I
W
Bsw
                                                                                         (5.4) 
Oxirgi  ifoda  magnitoelektrik  o‘lchash  asboblarining  shkala  tenglamasi  deb  ataladi.  Agar  magnit 
induksiyasi 
B
 ni, ramkaning yuzasi 
S
 ni, uning o‘ramlar soni 
w
 va solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment 
W
 larning o‘zgarmasligini  hisobga olib, 
Bsw/W=S
I
 
desak, u holda 
S
I
 
ni o‘lchash mexanizmini tok bo‘yicha 
sezgirligi deyiladi, ya’ni  
S
I
=const.  
Shuni hisobga olib, (5.4) ni quyidagicha yozish mumkin: 
                              
α
= S
I
I,   
                                                                     (5.5) 
ya’ni ramkaning burilish burchagi 
α
 o‘lchanadigan tokning qiymatiga to‘g‘ri proportsional, bundan 
chiqadiki, tokning yo‘nalishi o‘zgarsa, 
α
 ning ham yo‘nalishi o‘zgaradi. Shu sababli magnitoelektrik o‘lchash 
asboblari o‘zgarmas tok zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.  
Magnitoelektrik  o‘lchash  mexanizmlari  ampermetr,  voltmetr,  ommetr  va  galvanometrlar  sifatida 
ishlatiladi.