Elektrotehnika va elektronika

Ko‘p  motorli  elektr  yuritmalar.
 
Murakkab  ish  mashinasining ayrim ish organlariga 
mexanik  energiyani  bir  markazdan  taqsimlash  har  tomonlama  noqulaylik  tug‘dirib,  undagi  quvvat  
isrofining katta bo‘lishiga olib keladi. 
Murakkab stanoklar yoki mashinalarning har bir ish organi alohida elektr motori bilan harakatga 
keltirilsa, ularni avtomatlashtirish va ishga tushirish ancha engillashadi va qulaylashadi, uzatmaning 
konstruktsiyasi  esa  soddalashadi.  Irrigatsiya  va  melioratsiya  ishlarida  qo’llaniladigan  EKG-5 
ekskovatorining rekuperativ, datchiksiz, tranzistorli chastotali-rostlanuvchi elektr yuritmasi bunga misol 
bo’la oladi(15.2-rasm.). 
 
15.2-rasm. EKG-5 ekskovatorining rekuperativ, datchiksiz, tranzistorli chastotali-rostlanuvchi elektr 
yuritmasi. 

---

205 
 
 
Ushbu  yuritma  EKG-5  ekskovatorining  ko’tarish(1),  bosim(2),  platformani  aylantirish(3),  zanjirli 
gildirak(4)  va  kovsh(cho’mich)ning  tagini  ochish(5)    yuritmalariga  mo’ljallangan  5  ta  o’zgarmas  tok 
dvigatellarini qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatellarga alishtirishni ta’minlaydi. Bu o’z navbatida EKG-
5  ekskovatorining  elektr  yuritmasi  FIK  ni  90%  gacha,  quvvat  koeffitsientini  esa  95%  gacha  orttirish 
imkonini yaratadi. 
Elektr  motorlari  ish  organidan  alohida  o‘rnatilgan  bo‘lsa,  bunday  mashina  yoki  mexanizm 
yuritmalari oddiy ko‘p motorli elektr yuritmalar deb ataladi. Elektr motorlari murakkab mashinaning 
ish organlariga bevosita o‘rnatilsa, bunday yuritmani individual ko‘p motorli elektr yuritma deb ataladi. 
Bunday elektr yuritma maxsus stanoklarda, agregat va nusxa olish  stanoklarida keng qo‘llaniladi. 
Elektr  motorlari  sistemasiga  ega  bo‘lgan  bir  necha  ish  mashinalarining  kompleks  ishlab  chiqarishda 
o‘zaro mos ishlashini ta’minlaydigan yuritmani agregatlangan ko‘p motorli elektr yuritma deb ataladi. 
Bunday  elektr  yuritmalar  to‘qimachilik,  qog‘oz
 
ishlab  chiqarish,  bosmaxona  mashinalari  va 
stanoklarning avtomat liniyalarida keng qo‘llaniladi. 
Boshqarish apparatlari bilan avtomatik ravishda ishga tushiriladigan, to‘xtatiladigan va berilgan 
chastota, tok yoki momentni o‘zgartirmay saqlab turadigan yuritmani avtomatlashtirilgan elektr yuritma 
deb ataladi. 
Texnologik  talablarga  binoan  chastotasi  keng  miqyosda  o‘zgartiriladigan  yuritma  rostlanuvchi 
elektr yuritma deb ataladi. Avtomatlashtirilgan va rostlanuvchi elektr yuritmada yuqoridagi uch asosiy 
qismlardan tashqari o‘zgartgich deb ataladigan qism ham bo‘lishi mumkin. 
Avtomatlashtirilgan elektr yuritma bilan texnologik jarayonni takomillashtirish, uning talablarini 
to‘la  qondirish,  ish  unumini  ko‘tarish,  mahsulot  sifatini  yaxshilash,  uning  tannarxini  pasaytirish 
imkonlari yaratiladi. 
Funktsional sxemalarda funktsional birlik sifatida alohida qurilma olinadi va ularni ishlash  tamoyili 
bilan bog‘lab beriladi. Prinsipial sxemalarda esa elektr yuritmaning kuch va boshqaruv zanjiridagi elektr 
bog‘lanishlar bir chiziqli elektr sxemada beriladi. Elektr sxemadagi elementlar (kontaktlar, kommutatsion 
apparatlar rele va h.k.) shartli belgilar orqali ko‘rsatiladi.