Elektrotehnika va elektronika

W
1
) tarmoqdan o‘zgaruvchan 
kuchlanish  berilsa,  u  holda  ikkala  chulg‘amni  birlashtiruvchi  magnit  oqimi  (
F
)  ta’sirida  ikkilamchi 
chulg‘am(
W
2
)da  EYuK hosil  bo‘ladi  va u  yerdan  yukni  ta’minlovchi  ikkilamchi tok  oqib o‘tadi.  Shu  tariqa 
birlamchi  konturdan  (birinchi  tarmoqdan)  ikkilamchi  konturga  (ikkinchi  tarmoqqa)  o‘zgaruvchan  tok 
quvvati uzatiladi. Magnit o‘zak ikki chulg‘am orasidagi magnit bog‘lanishni kuchaytiradi. 

---

127 
 
 
10.3 – rasm. Bir fazali transformatorning ishlash tamoyili. 
Oddiy  turdagi  transformatorlarning  yuksiz  ishlagandagi  tarqoq(sochiluvchi)  maydoni  asosiy 
maydonning  0,25%  dan  ham  kichikdir.  Po‘lat  isroflari  esa  nominal  quvvatning  1%  ga  ham  bormaydi. 
Chulg‘amlardagi (qisqasi – misdagi) quvvat isrofi ham juda kichikdir. Shu sababli yuksiz ishlash rejimini 
tahlil  qilganimizda,  avval  soddalashtirilgan  transformatorni,  ya’ni  unda  tarqoq(sochiluvchi)  maydon, 
misdagi va po‘latdagi quvvat isrofi yo‘q deb faraz qilingan holni ko‘ramiz, ya’ni 
0
,
0
,
0
0
1
1
P
r
X
. 
Transformator yuksiz ishlaganda tarmoqdan kelayotgan quvvat quyidagicha sarflanadi:  
a) birlamchi chulg‘am (mis) dagi quvvat isrofi  
1
2
0
1
r
mI
P
m
(chulg‘am alyuminiydan yasalgan bo‘lsa 
ham mis isrofi deb nomlash qabul qilingan);  
b)  magnit o‘zak po‘latidagi asosiy isroflar P
p.o
 (po‘lat isrofi); v) yuksiz ishlash qo‘shimcha isroflari 
R
q.O
. 
Transformatorlarga  tarmoqdan  kelayotgan quvvatning  ma’lum bir qismi  isroflarni qoplash uchun 
sarflanadi. Shuning uchun 
.
.
.
.
1
0
o
k
о
п
m
P
P
P
P
   
                                 (10.3) 
Bu tur quvvat isroflari P
q.o
 ning asosiy xillari quyidagilardir:  
a)  po‘lat  tunukalarga  mexanik  ishlov  (mos.  shtamplash)  berilishi  natijasida  po‘lat  tuzilishining 
(strukturasi) o‘zgarishi sababli hosil bo‘lgan quvvat isrofi;  

---

128 
 
b)  o‘zakning  qismlari  tutashgan  joylari  va  o‘zakni  tortuvchi  shpilka  o‘rnatilgan  joylaridagi 
induksiyaning har xilligi tufayli vujudga kelgan isrof;  
v) o‘zakning mahkamlagichlari va boshqa konstruktiv qismlar  – shpilka, to‘sinlarni siquvchi po‘lat 
balkalar, transformator idishida va h.k. hosil qiluvchi isroflar; g) yuqori kuchlanishli transformatorlarning 
izolyatsiyalaridagi isrof. 
Tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatadiki,  issiq  jo‘valangan  po‘latli  transformatorlarda  yuksiz  ishlash 
qo‘shimcha isroflarining hamma xillari o‘zakdagi induksiya qiymati 1,5 Tl dan oshganda keskin ortar ekan. 
Transformator  o‘zaklaridagi  induksiyaning  qiymati  aksariyat  uchraydigan  1,15-1,17  Tl  qiymatga  yaqin 
bo‘lganda qo‘shimcha isrof P
q.o
 ulushi asosiy isroflar P
PO
 ning 15-20% ni tashkil etar ekan, ya’ni 
o
k
no
n
P
P
P
.
(1,15 1,20)P
n.O
       
                         (10.4)