Elektronika va avtomatika” fakulteti “Raqamli elektronika va mikroelektronika” kafedrasi

1. Ishchi topshiriq
1.1 Kuchlanishning kompensatsion stabilizatorlari ishlash prinsiplarini o‘rganish.
1.2 Stabilizator qarshiliklarining xomaki (dastlabki) hisobini bajarish.
1.3 R₁ qarshilik kattaligini quyidagi formula bilan hisoblang:
R₁= [(U_kir –U_beVT1 – U_chiq)⋅2⋅β_VT1]/I_n (Om),
R₁ = [(33-0,7-27)*2*80]*560/27 =17666.6 (Om)
bu erda
U_beVT1 =0,7 (V) va I_n = U_chiq/R_n (A).
1.4 R2 qarshilikni quyidagi formula bilan hisoblang:
R₂= 2⋅(U_chiq – U_st)/I_{st max} (Om).
R₂=2*(27-16)/0.0094=2340.2 (Om)
1.5 R3 va R4 rezistorlar qarshiliklarini quyidagi formula bilan hisoblang:
R₃ = (U_chiq – U_st –U_beVT2)/0,01 (Om),
R₃ = (27-16-0.7)/0.01=1030 (Om)
R₄ = (U_st+ U_beVT2)/0,01 (Om),
R₄ =(16+0.7)/0.01=1670 (Om)
bu yerda U_beVT2 =0,7 (V).

R1.(om)	R2.(om)	R3.(om)	R4.(om)
17666.6	2340.2	1030	1670

2. Eksperimental qism
2.1. Electronics Workbench (yoki, Multisim, Porteus (ISIS)) muhitida, 1- jadvalda berilgan variantlar asosida tranzistorning modellarini yarating. Buning uchun tranzistor tasviri ustida sichqonchaning klavishini ikki marta bosing va paydo bo‘lgan NPN Transistor Properties oynasi Library bo‘limida default kutubxonasini tanlang, keyin Model bo‘limida 24 tranzistorning ideal turini tanlang. Sichqonchaning Copy va Paste tugmalarini ketma-ket tanlab, paydo bo‘lgan oynachada lotin xarflarida tranzistor tipini topshiriq varianti asosida yozing va OK tugmasini bosing. Natijada Model bo‘limida tranzistorning yangi tipi paydo bo‘ladi. Tranzistor parametrlarini korrektirovka qilish uchun Edit tugmasini bosing, 1-jadval asosida quyidagi parametrlarni kirgizing:
Forward current gain coefficient [BF] ( kuchaytirish koeffitsienti β),
Base ohmic resistance [RB] ( baza qarshiligi R_b), Emiter ohmic resistance [RE] (emitter qarshiligi R_e), Collector ohmic resistance [RC] (kollektor qarshiligi R_k )Qolgan parametrlar qiymatlarini o‘zgarishsiz qoldiring.

1-jadval

Tranzistor nomlanishi	Transistor turlari	Β (BF)	Rb , Om (RB)	Re, Om (RE)	Rk, Om (RC)
VT1	KT6114A	80	1.5	0.8	0.4
VT2	KT503B	80	2.5	1.2	0.5

2.2. Stabilitron modellarini 2-jadval asosida yarating. Buning uchun stabilitron tasviri ustida sichqonchaning klavishini ikki marta bosing va paydo bo‘lgan oynada ZenerDiodeProperties bo‘limining Library qismida default kutubxonasini tanlang, keyin Model bo‘limida stabilitronning ideal turini tanlang. Sichqoncha klavinlarini ketma- ket tanlab Copy va Paste tugmalarini bosib, lotin xarflari bilan berilgan variant bo‘yicha stabilitron tipini yozing va OK tugmasini bosing. Natijada Model bo‘limida stabilitronning yangi tipii 26 paydo bo‘ladi. Uning parametrlarini korrektirovka qilish uchun Edit tugmasini bosing, va 2- jadval ma’lumotlari bo‘yicha quyidagi parametrlar qiymatlarini kirgizing:
Zener test voltage at IZT [VZT] ( stabilizatsiya kuchlanishi U_st),
Zener test current [IZT] ( maksimal stabilizatsiya toki I_stmax ),
Ohmic resistance [RS] ( differensial qarshilik R_d).Qolgan qiymatlarni o‘zgarishsiz qoldiring.

2-jadval

Tranzistor turlari	Ust, V (VZT)	Ist V (IZT)	Rd, V (RS)
KC216J	16	0.0094	60

2.3. Tranzistorli kompensatsion stabilizator ishini o‘rganish uchun 2- rasmda keltirilgan sxemani

2.4. 3- jadvaldagi variantlar asosida stabilizator kirishidagi kuchlanish (U_kir) va yuklama qarshiligi (R_n)ni o‘rnating.

3-jadval

Ukir,V	Uchiq, V	Rn, Om
33	27	560

2.5. Dastlabki hisoblar natijasida olingan R1 – R4 rezistorlar qarshiliklarini o‘rnating.
2.6. R3 rezistor qarshiligini eksperimental tarzda aniqlang, bu paytda chiqish kuchlanishi 3- jadvaldagi qiymatlarga mos kelishi kerak.
2.7. Kompensatsion stabilizator stabilizatsii koeffitsientini aniqlash uchun kirish kuchlanishi Ukir qiymatlarini ketma-ket quyidagi kattaliklarga o‘zgartiring: (0,9 U_kir , 0,94 U_kir , 0,97 U_kir , U_kir, 1,05 U_kir, 1,1 U_kir, 1,15 U_kir, 1,2 U_kir).
Naijalarni 4- jadvalga kirgizing.
4-jadval

Ukir, V	0.9 Ukir	0.94 Ukir	0.97 Ukir	Ukir	1.05 Ukir	1.1 Ukir	1.15 Ukir	1.2 Ukir
	29.7	31.02	32.01	33	34.65	36.3	37.95	39.6
Uchiq , V	19.37	20.21	20.85	21.48	22.53	23.59	24.64	25.70

2.8. Stabilizatorning yuklama xarakteristikalarini o‘rganish uchun yuklama Rn qarshiligini ketma-ket quyidagi kattaliklar bilan o‘zgartiring: (0,4R_n , 0,6 R_n , 0,8 R_n , R_n , 1,2 R_n , 1,4 R_n , 1,6 R_n , 2 R_n).

Natijalarni 5- jadvalga kirgizing.
5-jadval

Rn, Om	0.4 Rn	0.6 Rn	0.8 Rn	Rn	1.2 Rn	1.4 Rn	1.6 Rn	2 Rn
	224	336	448	560	672	784	896	1120
Uchiq, V	15.60	18.41	20.21	21.48	22.41	23.14	23.71	24.56

3. Eksperimental ma’lumotlarni qayta ishlash.
3.1. 4- jadval asosida U_chiq(U_kir) bog‘liqlikning grafigini chizing.
3.2. Stabilizatsiya koeffitsiyentining qiymatini quyidagi formula bilan hisoblang: K_stU=(ΔU_kir /U_{kir nom})/( ΔU_chiq /U_{chiq nom})
3.3. 5- jadval ma’lumotlari asosida U_chiq(R_n) bog‘liqlik grafigini chizing.
3.4 Hisobot tayyorlang, unga tadqiqot qilingan sxema, tajribalar natijalari keltirilgan jadvallarni va grafiklarni kirgizing.
3.5. Xulosalar chiqaring.
Javoblar:
3.1 U_chiq(U_kir) grafigi

3.2 K_stU=(ΔU_kir /U_{kir nom})/( ΔU_chiq /U_{chiq nom})=1.03
3.3 U_chiq(R_n) grafigi


IV.Xulosa
__
V.Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. David Boez-Lуpez and Felix E. Guerrero-Castro. Circuit Analysis with Multisim. A Publication in the Morgan & Claypool Publishers series 2011.
2. PauI Ноrowitz, Winfield Hill Rowland, ТНЕ ART OF ELECTRONICS Third Edition, , Cembridge universiʼn PRESS, 2015.
3. Титце У., Шенк К. Полупроводниковая схемотехника. 12- изд. Том I,II: Пер. с нем. – М.: ДМК Пресс, 2008.
4. Христич В.В. Лабораторный практикум по курсу “Электроника”. – Таганрог: Изд-во ТТИ, 2009.
5. Панфилов Д.И. и др. Электротехника и электроника в экспериментах и упражнениях (в 2–х томах). – 2001
6. Виртуальная лаборатория по измерительным приборам в среде Multisim и методика ее использования / Сост. Погодин Д.В., Насырова Р.Г. Казан. гос.техн. ун-т им.А.Н.Туполева. Казань, 2011
7. Евдокимов Ю.К, Линдваль В. “LabVIEW для радиоинженера: от виртуальной модели до реального прибора”. Москва: “ДМК Пресс” 2007.
8. Хернитер Марк Е. Multisim 7: Современная система компьютерного моделирования и анализа схем электронных устройств. (Пер. с англ.)/ Пер. с англ. Осипов А.И. – М .: Издательский дом ДМК пресс, 2006.
9. Плющаев В.И. Компьютерное схемотехническое моделирование: Методические указания. – Н. Новгород: Издательство ВГАВТ, 2002. – 64 с.
10. Шашлов А.Б. Основы светотехники: учебник для вузов / А.Б. Шашлов. – Изд. 2-е, доп. и перераб. – М.: Логос, 2011. – 256 с.

11. https://ozlib.com

12. https://www.top-technologies.ru
13. https://cxem.net
14. https://studfile.net
15. http://www.oldziyonet.uz
16. http://www.eknigi.org
17. http://www.nashaucheba.ru
18. http://www.ni.ru
19. www.labcenter.com
20 www.lightingresource.com
21. www.dialux.ru