Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

Qо‘shaloq о‘zgarmas tok kо‘prigi

Qо‘shaloq о‘zgarmas tok kо‘priklari asosan 1 Om dan kichik bо‘lgan qarshiliklarni о‘lchash uchun xizmat qiladi. 5.2 – rasmda uning prinsipial sxemasi keltirilgan.

R_N – namuna qarshilik;

R_X – noma’lum qarshilik;

r -kо‘prikning R_X va R_N qarshiliklari ulanadigan qisqichlarini о‘zaro tutashtiruvchi simning qarshiligi.

5.2-rasm. Qо‘shaloq о‘zgarmas tok kо‘prigining pritsipial sxemasi.

R_N va R_X ketma-ket ulanib, ulardan I toki о‘tkaziladi. Qо‘shaloq kо‘prik asosan R₁,R₂,R₄ va R₃ qarshiliklardan iborat.

Kо‘prikning muvozanat holati I_r =0 ni hisobga olib, Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan quyidagi tenglamani yozamiz:

1. 
   R_x – R₂- G – R₁ konturi uchun quyidagi tenglamani yozamiz:
   

I₃R_x + I₂R₂ – I₁R₁ = 0 (5.7)

2. 
   R₄ – R_N – R₃ –G konturi uchun:
   

I₂R₄ + I₃R_N – I₁R₃ = 0 (5.8)

v) r – R₄ –R₂ konturi uchun:

(I₃ – I₂)r – I₂ R₄ – I₂ R₂ = 0 (5.9)

5. 
   7), (5.8) va (5.9) tenglamalarni yechib, R_x ni topamiz:
   

RX  RN 1  r  R4  R1  R2 . (5.10) R

R₃ R₂  R₄  r  R₂ R₄ 

(5.10) tenglamadan R_x ni hisoblab topish ancha qiyin. Ifodadan kо‘rinib turibdiki, agar ^_ ^R1 _ ^R2_ sharti bajarilsa, ifodaning о‘ng R₃ R₄

tomonidagi ikkinchi qо‘shiluvchi nolga teng bо‘ladi va ifoda ancha soddalashadi. U holda kо‘prikning muvozanat sharti quyidagicha yoziladi:

R¹

R_X  R_N . (5.11)

R₂

Shunday qilib, qо‘shaloq kо‘prik muvozanat holatiga keltirilganda, bir vaqtda ikki shart bajariladi.

Ulash uchun xizmat qiladigan simlarning qarshiliklari о‘lchash aniqligiga juda ham ta’sir qiladi; chunki ularning qiymati taxminan 0,01 Om ni tashkil qiladi va u R₁, R₂, R₃, R₄ qarshiliklarga nisbatan juda kichik.

Hozirgi vaqtda qо‘shaloq kо‘priklarda R₁ va R₃ qarshiliklar shtepselli qarshilik magazinlari kо‘rinishida qilinadi.

R₁va R₄ esa, tо‘rt yoki besh dekadali richagli almashlab ulovchi qurilmali qarshilik magazinlari kо‘rinishida bо‘ladi. Bu holda qarshiliklarni bir vaqtda qat’iy bir xil rostlashga imkon bо‘ladi.

Qо‘shaloq kо‘rikning sezgirligi nol – kо‘rsatkichning sezgirligiga kо‘prik zanjirining parametrlariga va ish tokining miqdoriga bog‘liq. Odatda qо‘shaloq kо‘priklar 10 Om dan 10^-6 10^-8gacha bо‘lgan qarshiliklarni о‘lchash uchun ishlatiladi.