"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

 
Ekspert tizimilari : tajriba konsepsiyasi, arxitekturasi va
avtomatlashtirilgan ish joyi 
Ekspert tizimilari bugungi kunda faoliyatning turli fan sohalarida mashhur 
bo‘lgan intelektual amaliy tizimi keng sinfining bir qismi hisoblanadi. Intelektual
tizimlar ko‘proq murakkab konseptul vazifalarni echish uchun qo‘llanadi, bunda 
asosiy murakkablik– nazariyasi hamda amaliyotchi mutaxassislarning past 
shakllangan bilimidan foydalanishda yuzaga keladi. Bu masalan: favqulodda texnogen 
hodisalarda vaziyatni baholash, chuqur tafakkur qatlamlari bilan tabiiy til 
interpretatsiyasi, tibbiyotda murakkab tashxisni qo‘yish, meterologiya, iqtisod va 
hokazolarda uzoq muddatli prognozlardir. Intellektual tizimlar axborot tizimining 
biznesda intelektual texnologiyalarini amalga oshiruvchi kengaygan sinfini hosil qildi 
(Business Intelligence — VI). 3.3.6-rasmda bunday tizimning umumiy sxemasi 
ko‘rsatilgan. 
Predmet soha
 
Muammoli muhit
 
KP
1
KP
2
... KP
k
 
Texnik vositalar
 
Ma’mur
 
Interfeys va texnik vositalar
 
Intellektual interfeys
 

---

85 
.3.6. –rasm. Intellektual axborot tizimining umumiy sxemasi 
Tajriba tahlili amalga oshirish imkoniyati – bu faqatgina muayyan bilimlar va 
mutaxassis malakasi borligi masalasi emas. Buning uchun g‘oyatda o‘ziga xos malaka 
va tajrib, intuitsiya va ushbu fan sohasidagi konkret vaziyatlardan chiqa olish 
qobiliyatiga ega bo‘lish kerak. Bularning barchasini formatlash,- amalga 
oshiriladigan mantiq darajasiga etkazish, dastur vositalari yordamida amalga oshirish
- murakkab va ko‘p jihatli vazifalardir. So‘nggi vaqtlarda u sun’iy intellekt usullari 
(Artificial Intelligence — AI) va o‘zi o‘qiydigan tizimni yaratish asosida hal etiladi.
Bu sohada olib boriladigan izlanishlar fikrlash, sezgi, muayyan mahorat va to‘plangan 
tajribani talab etuvchi inson faoliyati sohalarini emulyasiya qilishga (taqlid qilish, 
takrorlash) qodir murakkab kompyuter majmuini qayta ishlash va joriy etishga
yo‘naltirilgan. Ularga qaror qabul qilish, obrazlarni anglash va inson tilini tushunish 
hamda boshqa ko‘plab tushunchalarni kiradi.
Mustaqil o‘rganadigan axborot tizimlari – neyronlardan tashkil topgan asab 
to‘qimalari tuzilishiga o‘xshash arxitektura, tizimlar sinfidir. Eng quyi qatlamdagi 
neyronlarda kirish parametrlarining ko‘rsatkichlari berilgan, buning asosida ba’zi 
qarorlarni qabul qilish, vaziyatning rivojlanishini prognoz qilish va hokazolar keltiriladi
.
Bu 
ko‘rsatkichlar son ko‘rsatikchlari (hajmi)dan kelib chiqib zaiflashib yoki kuchayib, 
neyronlararo aloqalarga qo‘shilib keyingi qatlamga uzatiladigan signal sifatida 
qaraladi. Natijada eng yuqori qatlamda neyron chiqishi uchun ayrim ko‘rsatkichlar 
ishlab chiqiladi va kirish parametrlarining kiritilgan ko‘rsatkichlariga barcha 
tarmoqlarning reaksiyasi javob sifatida qaraladi.