o’taydi. Mehnat jarayoniga imitatsiya qilish yo’li bilan faoliyat vositalarini
ma‘lum darajada aniqlashtirish mumkin.
Garchi ta‘lim jarayoni mehnat jarayonidan ko’p xususiyatlariga ko’ra farq qilsa-
da, ular yagona prinsip — «sub‘ekt-ob‘ekt» tizimi jihatidan bir-biriga yaqin
narsalar hisoblanadi.
Ta‘lim sharoitida o’qituvchi o’zi bilan o’quvchi o’rtasiga turli chizma, jadval
kabilarni qo’yib, o’z mehnatini amalga oshiradi. Muammoning munozarali
tomoni shundaki, o’qitish faoliyatiga nisbatan chizma, jadval, shartli belgi va
shu kabilar ko’rgazmali qurol hisoblansa, o’quv faoliyati jihatidan ta‘lim
manbai hisoblandi. Bu ta‘lim vositalarini ikki guruhga — o’qitish vositalari,
yanada aniqroq aytganda, o’qitish faoliyati vositalari va o’qish faoliyati
vositalariga ajratish mumkin.
O’quvchi o’zlashtirgan bilim, malaka va ijodiy faoliyat usullarini o’zi bilan
o’quv materiali o’rtasiga qo’yib, muammo,
topshiriqlarni bajaradi, mashq
qiladi. O’quv materiali o’quvchi uchun faoliyat predmeti vazifasini o’taydi.
O’quvchi o’zidagi mavjud vositalarni ishlatib o’zining o’quv maqsadlarini
amalga oshiradi.
Kompyuterli ta‘limning dasturiy vositalari tarkibi 2.5-rasmda tasvirlangan
bo’lib, unga umumtizimli va amaliy dasturlar kiradi. Amaliy dasturlarga esa,
asosan, elektron jadval, ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimi,
grafik
muharrir, matn muharriri, tovush va musiqa muharrirlari, kommunikatsion
paket, o’yin dasturi kabilar kiradi.
Dasturlash tili — inson tomonidan yozilgan ko’rsatmalarni mashina tiliga
o’giruvchi va kompyuter qayta ishlagan natijalarni inson tushunadigan
ko’rinishda tasvirlovchi maxsus dastur.
Hozirgi kompyuterlar inson so’zlashadigan o’zbek, rus, ingliz yoki boshqa
biror tilda yozilgan ko’rsatmalarni bajara oladigan darajada takomillashgan
emas. Shu bois kompyuterga mo’ljallangan ko’rsatmalar u tushunadigan
tilda yozilishi zarur. Bu maqsadda dasturlash tili deb nomlanuvchi sun‘iy
tillar qo’llaniladi. Ular vositasida turli masalalarni
hal qilishga qaratilgan
dasturlar yaratiladi.
Dastur deganda, berilgan masalani yechishga mo’ljallab biror dasturlash tilida
yozilgan ko’rsatmalar ketma-ketligi tushuniladi.
Dasturning bir necha o’nlab turlari mavjud bo’lib, ular inson faoliyati bilan
bog‗liq turli vazifalarni bajarish va bu bilan odamlar mehnatini
yengillashtirish uchun xizmat qiladi.
Dasturlarning ta‘lim jarayonida qo’llaniladigan turi pedagogik dastur vositalari
deb nomlanadi.
Pedagogik dastur vositasi — o’quvchilarga bilim berish maqsadida
foydalaniladigan kompyuter dasturlari majmui. Ta‘lim jarayonini
kompyuterlashtirish ana shunday dastur vositalarida modellashtirilgan ta‘lim
jarayoni, ya‘ni o’qitish, o’qish faoliyati va ular orasidagi bog‗lanishlar
asosida amalga oshiriladi. ETRYTlarda faqat
dars jarayonida namoyish
qilinadigan kadr yoki muloqotlar mazmuni emas, balki darsdan oldin va
keyin kechadigan jarayonlar ham modellashtirilgan bo’ladi.
«ETRYTlarni, bir tomondan, o’quvchining o’quv jarayonidagi turli shakldagi
faoliyatini takomillashtirishni ta‘minlovchi vosita sifatida, ikkinchi tomondan,
o’quvchining ta‘limni turli shakl va vositalar asosida tashkil qilinishini
takomillashtiruvchi vosita sifatida qarash mumkin». Endi ETRYTlarni
yaratish uchun keng foydalaniladigan dasturlar haqida qisqacha ma‘lumot
beramiz.
I.
Access nomli dasturlar majmui
Microsoft Office tarkibiga
kiruvchi ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimi sifatida keng qo’llaniladi.
Uning yordamida ta‘lim jarayoni bilan bog‗liq barcha ma‘lumotlar
omborlarini loyihalash va yaratish, undagi ma‘lumotlarning qayta
ishlanishini boshqarish mumkin.
ETRYTni yaratish jarayonida o’quv materiali mazmunini yorituvchi matndan
tortib barcha turdagi mashqlar va ularning yechimlari, test topshiriqlari, uyga
vazifalar va yangi tushunchalargacha bo’lgan axborotlar ma‘lumotlar
omboriga joylashtiriladi va ular dasturdagi ko’rsatmalarga ko’ra ekranda
tasvirlanadi,
qayta ishlanadi, o’zgartiriladi hamda qo’shimchalar kiritiladi.
II.
Paint grafik muharriri tasvirlar bilan ishlashga mo’ljallangan.
Tasvirlarni kompyuterga skaner hamda videokamera yordamida kiritish yoki
grafik muharrir yordamida hosil qilish mumkin. ETRYTni dasturlash
jarayonida barcha shakllarni Paint muharriri yordamida qayta ishlash
— ularning ko’rinishini hosil qilish, o’zgartirish, bezash mumkin. Bu bilan
ekranda tasvirlanadigan shakllarning estetik jihatdan jozibadorligiga
erishiladi.
III.
Word matn muharriri hujjatlarni yaratish, saqlash, o’zgartirish,
bezash kabi qator vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.
Bu muharrir
yordamida ETRYTdagi barcha ma‘lumotlarni tahrir qilish mumkin.
IV.
Excel dasturi elektron jadvallarni tayyorlash va ularga ishlov
berish uchun xizmat qiladi. Elektron jadvaldan ETRYTdagi hisoblash bilan
bog‗liq masalalarni hal qilishda, turli qiymatlarga ko’ra diagrammalarni
hosil qilishda keng foydalaniladi.
V.
Power Point dasturi matn, rasm, chizma, grafiklar, animatsiya
1
ffektlari, ovozli videolavha va boshqalardan tashkil topgan slayd
2
larni
yaratish va ularni namoyish qilishga mo’ljallangan.
Power Point dasturi yordamida ETRYT tarkibidagi
namoyish qilinadigan
jarayonlarni tez va oson modellashtirish mumkinki, ular asosida hosil
qilinadigan taqdimotlarni yaratiladigan pedagogik dastur tarkibiga kiritish
mumkin.
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
