ELEKTRON TA’LIM RESURSLARINI ЯРАТИШ
БОСҚИЧЛАРИ ВА УЛАРГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР
REJA:
1.
ETRYTning asosiy tushunshalari.
2.
ETRYT ga mualliflik dasturlari.
3.
Ta‘limda kompyuterli ta‘lim konsepsiyasi.
4.
Kompyuterli ta‘lim vositalari.
ETRYTning asosiy tushunshalari
Dasturiy ta‘minotning «amaliy dasturlar paketi (ADP)», «uskunaviy
pedagogik vosita (UPV)», «o’quv pedagogik dasturi (O’PD)»,
«avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi (AO’T)», «o’qitishning
yangi axborot
texnologiyasi (O’YaAT)» kabi atamalar bilan qayd etish, bir ob‘ektga
turlicha nom berish tadqiqotchilarning o’zaro fikr almashinuviga salbiy ta‘sir
ko’rsatadi. Biz bundan keyin ta‘lim jarayonida qo’llanadigan dastur
vositalarini «pedagogik dastur vositalari (ETRYT)» atamasi bilan qayd
etamiz. Zero, dars jarayoni yaxlit bir tizim bo’lib, u ham ma‘lumotlarni
bayon qilish, ham namoyish qilish, ham mashq qildirish, ham nazorat qilish
jarayonlarini o’z ichiga oladi.
Shu bois dars jarayonida foydalanish mumkin bo’lgan dastur vositalarining
barcha turlarini yaxlit bir tizim sifatida qarab umumiy nom bilan ETRYT deb
aytish maqsadga muvofiq hisobalanadi. ETRYTlar o’z ma‘lumot omboriga,
shuningdek,
modellashtiruvchi, boshqaruvchi, o’rgatuvchi, nazorat qiluvchi
sifatlarga ega bo’lib, ta‘limning ko’rgazmaliligini ta‘minlaydi, ta‘lim
sub‘ektlari faoliyatini tezkor tahlil etish, nazorat qilishga mo’ljallanadi.
1.Hozirga qadar yaratilgan ETRYTlarning qator xususiyatlarini ajratib
ko’rsatish mumkin.
Dastlabki ETRYTlar algoritmik tillarni o’rganishga mo’ljallangan bo’lib,
ular bilimlarni formallashtirishda ishlatilgan.
Keyinchalik ETRYTlarni
yaratishga matematik mantiq nuqtai nazaridan yondashilgan. Ularda
dasturlashtirilgan ta‘lim prinsiplariga rioya qilib, o’quv materialini mantiqan
bog‗liq qismlarga ajaratish, o’quvchilar o’zlashtirishini individuallashtirish,
o’quvchilar o’zlashtirishini tezkor baholash kabi talablar hisobga olingan.
Hozir ta‘limda kompyuterdan foydalanish texnologiyasi ancha taraqqiy
qildi.
Endi
yaratilayotgan ETRYTlar kompyuterning multimedia
imkoniyatlaridan to’liq foydalangan holda ta‘lim sifatini yaxshilash va
samaradorligini oshirishga yo’nalgan, zamonaviy ta‘lim jarayoni mohiyatini
o’zida kompleks gavdalantiradigan dastur vositasi bo’lmog‗i lozim.
Yuqori sifatli ETRYTlar o’quvchilarda ijodkorlikni tarbiyalash, axborotlarni
qabul qilish,
ularga ishlov berish, o’quvchilar o’zlashtirishini muntazam
nazorat qilish, ta‘limning borishiga o’zgartishlar, qo’shimchalar kiritish,
ta‘lim natijasini uzluksiz tekshirib turish, o’quvchilar faoliyatini tashxiz
qilish va kelgusi darslarni tashkil qilish bo’yicha tegishli tavsiyalarni ishlab
chiqish, u yoki bu axborotning o’quvchilar faoliyatida
optimal takrorlash
chegaralarini belgilash imkoniyatlarini oshiradi.
2. Ta‘limni kompyuterlashtirish ikki yo’nalishda davom etmoqda: kompyuter
savodxonligini ta‘minlash va kompyuterdan o’quv fanlarini o’qitishda
foydalanish. Birinchi yo’nalish bo’yicha ma‘lum natijalarga erishilganligini
qayd etgan holda, ikkinchi yo’nalish bo’yicha amalga oshirilgan ishlarning
qoniqarsiz ekanligini aytib o’tish joiz: amaliyotda o’rgatuvchi dasturlar
deyarli yo’q; ETRYTlarni yaratishga mutaxassis olimlar keng jalb
qilinmagan; dastur vositalari va ulardan foydalanish texnologiyasidan
maktab o’qituvchilari deyarli xabardor emas;
ETRYTni yaratish
texnologiyasining o’zi haligacha psixologik, pedagogik, didaktik, uslubiy
jihatdan
mukammal
tadqiq
qilinmagan,
ilmiy
asoslanmagan,
o’quvchilarning real bilish imkoniyatlariga moslashtirilmagan.
Shunday ekan, ikkinchi yo’nalishga e‘tiborni sezilarli
darajada kuchaytirish
— zamon talabiga javob bera oladigan ETRYTlarni yaratish vaqti yetib
keldi. Ta‘limni kompyuterlashtirish jarayonini endi to’xtatish yoki orqaga
qaytarish mumkin emas. Ta‘limni «… kompyuterlashtirishni to’xtatib
bo’lmaydi, ta‘limda kompyuterni qo’llash, — deb yozgan edi Ye.I.Mashbits,
- orqaga qaytmaydigan jarayon. Bu o’z-o’zidan amalga oshadi degani emas.
Uning harakati maorif tizimi bilan bevosita yoki bilvosita bog‗liq bo’lgan
olimlar, o’qituvchilar, yangi hisoblash texnikasi va dastur ta‘minotini
yaratuvchilarga ko’proq bog‗liq». Shu bilan birga «Kompyuter mavjud
ta‘limga oddiy «qo’shimcha» - o’qitishning texnik vositalari qatoriga
kiradigan navbatdagi yangilikgina emas. U ta‘lim
tizimining barcha
komponentlariga, jumladan, uning uslublari va mazmuniga ham ta‘sir
ko’rsatadi. Bizning davlatda (sobiq Ittifoq nazarda tutilyapti - A.H.)
kompyuterli ta‘limni samarali tashkil etish uchun yaxshi nazariy poydevor
mavjud. Biroq bu nazariyalarning asosiy ko’rsatmalari o’qitish tizimi va
dasturlarini ishlab chiquvchilar qo’lida foydali qurilma bo’la olishi
uchun
ular to’ldirilishi lozim».
Darhaqiqat, kompyuterli ta‘limni ta‘minlash uchun pedagoglar bu ishning
hamma uchun, barcha o’quv fanlarini o’qitishni samarali tashkil etish uchun
muhimligini anglashlari lozim. Maktablarda kompyuterdan foydalanish
samaradorligi faqat texnika vositalarining mavjudligi bilan belgilanmasdan,
ularga mos ETRYTlarning mavjudligiga bog‗liqligini hamma tushunishi va
tan olishi zarur.
Hozirga qadar kompyuter vositasida bilim berishni amalga oshirish uchun
maktabni texnika bilan ta‘minlash va o’qitish predmeti mazmunini
yoritadigan dastur tuzish (yoki biror joydan olish) kifoya degan fikrlar ham
uchrab turadi. Bu yerda bilim berish jarayonida uslubiy ta‘minotning asosiy
roli e‘tibordan chetda qoladi. Darsni o’tishda mukammal ishlangan ETRYT
va chuqur o’ylangan uslubiyatning yo’qligi kompyuter yordamida tashkil
etiladigan mashg‗ulotlar samaradorligining pasayishiga sabab bo’lmoqda.
