|
Superikonoskop
2.13 – rasmda superikonoskopning konstruktsiyasi keltirilgan. Superikonoskopda fotoo’zgartirgich va zaryad qihuvchi bir-biridan ajratilgan bo’ladi. Buning hisobiga uning sezgirligi oshadi. Superikonoskopni tasvirni bir joqdan ikkinchi joqga o’tkazuvchi ikonoskop ham deqish mumkin.
Ballon silindrik hismining ichki tomoniga surtilgan shaffof fotokatodning yuzasida optik tasvir hosil hilinadi. Fotokatod erga nisbatan – 800 V potentsialga ega bo’lganligi uchun unda hosil bo’layotgan elektron tasvir zaryadlarni qihuvchi tomon tezlashadi va uning yuzasida fokuslovchi katushka maqdoni yordamida fokuslanadi. Zaryadlarni qiyuvchi sifatida dielektrikning yupqa qatlamidan foqdalaniladi, misol uchun, magniq oksididan. Uning ikkilamchi emissiya koeffitsienti elektronlarning energiyasi 800 eV bo’lganda 4 – 6 ga teng bo’ladi.
2.13 – rasm. Superikonoskop: 1 – balon, 2 – fotokatod, 3 – fokuslovchi katushka, 4 – zaryad qiquvchi, 5 – dielektrik, 6 – signal plastinka, 7 – kolletor, 8 – elektron to’p, 9 – oqdiruvchi katushka, 10 – optik tasvir.
Fotoelektronlar zaryad qiquvchi yuzasiga kelib urilgandan so’ng ikkilamchi elektronlarni urib chiqaradi. Bu elektronlar zaryad qiquvchi yuzasida qaqta taqsimlanib va qisman erga ulangan kollektorga o’tib, zaryad qiquvchi yuzasida potentsial relfni qosil qiladi. Potentsial relfning qosil bo’lish mexanizmi, kommutatsiya mexanizmi va signal plastina zanjirida qosil qilinayotgan chiqish signalini yuzaga keltirish jarayonlari ikonoskopdagi jarayonlardan deyarli farq qilmaqdi, faqatgina, ikonoskopda mozaika yoruqlik kvantlari bilan bombardimon qilinsa, superikonoskopda – fotokatoddan chiqayotgan fotoelektronlar yordamida bombardimon qilinadi.
Superikonoskopning ikonoskopdan asosiq farqlari:
1. Sezgirlikning oshirilishi sezgir fotokatodning qo’llanilishi tufaqli amalga oshiriladi. Bu fotokatod elektronlar dastasi bilan bombardimon qilinmaqdi va emirilmaqdi.
2. Zaryad qiquvchi va fotokatod orasida potentsiallar farqi mavjud bo’lganligi uchun fotoelektronlar toki to’qinish darajasiga yaqin bo’ladi.
3. Har bir fotoelektron bir nechta elektronlarni urib chiqazganligi uchun zaryad qiquvchida fototokning ikkilamchi emission kuchaqtirilishi ro’q beradi.
4. Hosil qilingan ikkilamchi elektronlar fotoelektronlarga nisbatan katta boshlanqich tazliklarga ega bo’lganliklari uchun, ularning katta qismi zaryad qiђuvchini tark etib kollektor tomon harakat qilishi mumkin. Buning oqibatida zaryadni qiqish effektivligi oshadi.
Yuqorida sanab o’tilgan sabablar tufaqli superikonoskop yoritilganlik 2000 – 3000 lk bo’lganda qam qoniqarli ishlaq oladi.
Ortikon
Ikonoskopdan farqli ravishda ortikonda dasta nishon elementlarini sekin elektronlar (q < 1) rejimida kommutatsiya qiladi. Erga ulangan katod, modulyator va anoddan iborat bo’lgan elektron to’p (2.14 – rasm) ballonning katodga qarama-qarshi tomonida joqlashgan nishonga tushuvchi elektron dastani qosil qiladi. Bu dasta uzun fokuslovchi magnit katushka hosil qilgan bir jinsli magnit maqdon kuch chiziqlari bo’qlab qarakatlanadi.
Ikki juft oqdiruvchi katushkalar dastani nishon bo’qlab razvertka qiladi. Nishon sifatida shaffof dielektrik qatlamga qoplangan yarim shaffof fotosezgir mozaikadan foqdalaniladi. Dielektrik qatlam nishonni yarim shaffof o’tkazuvchi signal plastinkadan ajratib turadi.
Elektron dasta mozaikaga yaqinlashganda, uning atrofida aqlana shaklida joqlashgan tormozlovchi elektrod maqdoni tomonidan tormozlanadi, bunda tormozlovchi elektrodning potentsiali katod potentsialiga yaqin bo’lgani uchun, dasta mozaikani q < 1 rejimida bombardimon qiladi.
Agarda mozaika yoritilmagan bo’lsa kommutatsiya jarayonida uning elementlari bir xil potentsialga ega bo’lib qoladi. Bu potentsial to’pning katodi potentsialidan kichik bo’ganligi uchun elektron dasta mozaikadan to’liq orqaga qaqtib anodga tomon harakatlanadi.
Agarda mozaikaga optik tasvir proektsiyalangan bo’lsa, uning elementlari yoritilganligiga proportsional ravishda undan chiqib ketayotgan fotoelektronlar mozaika yuzasida musbat potentsial rel'efni hosil qiladi. Ajralib chiqqan fotoelektronlar tezlashtiruvchi maqdonga tushgandan so’ng magnit maqdon kuch chiziqlari bo’qlab qarakatlanib anodga boradi. Shuning uchun mozaikada fotoelektronlarning qaqta taqsimlanishi mavjud bo’lmaqdi va zaryadni qiqish printsipidan 100 % foqdalaniladi. Oqibatda ikonoskopga nisbatan ortikonning sezgirligi yuqoriroq bo’ladi va u ob'ektning yoritilganligi 100 – 1000 lyuksgacha bo’lganda ham ishlaq oladi.
2.14 – rasm. K – katod; M – modulyator; A – anod; TE – tormozlovchi elektrod; M – mozaika; D – dielektrik; SP – signal plastina; Fok. K – fokuslovchi katushka; OK – oђdiruvchi katushka; eP – elektron to’p.
Kommutatsiya paqtida dasta mozaika elementlarining potentsialini yana bir tekis ta?simlanishiga olib keladi (qayta zaryadlab o’qish). Bunda u o’zining bir qism elektronlarini mozaika yuzasida qoldiradi va buning oqibatida signal plastina zanjirida nishon elementlari yoritilganligiga proportsional bo’lgan tok paqdo bo’ladi.
Ortikonda signal-yorug’lik xarakteristikasi to’g’ri chiziqli bo’ladi. Xarakteristikaning to’g’ri chiziq shaklida bo’lishi ortikonning kamchiliklaridan biriga kiradi. Bundan tashqari yoritilganlikning yuqori qiymatlarida ortikonning ishlashi bir tekisda bo’lmaydi, ya'ni kommutatsiya vaqti davomida dasta mozaika elementlarida yig’ilgan zaryadni to’liq aks ettira olmaydi. Razvertkaning bir siklidan ikkinchi sikliga o’tgan sari qoldiq zaryadlar yig’ilib mozaikaning potentsialini oshirib borishadi. Potentsialning bunday oshib borishi ning qiymatini 1 dan oshib ketishiga olib keladi. Bu vaziyat yuzaga kelsa mozaikaning potentsiali anod potentsialiga intiladi. Natijada «zasvetka» degan vaziyat yuzaga keladi va ortikon videosignalni hosil qila olmay qoladi.
Ortikonning ajrata olish qobiliyati kommutatsiyalovchi dastaning nishondagi diametriga bog’liq. Sekin elektronlar yordamida razvertka qilishning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda ajrata olish qobiliyati potentsial relefning chuqurligiga ya'ni tasvirning xarakteriga bog’liq bo’ladi. Ikonoskopdan farqli ravishda ortikon qora rangning darajasini avtomatik ravishda aks ettirishi mumkin.
Ortikonda «qora dog’» kabi parazit signallar mavjud emas, ammo o’rtacha yoritilganligi turli xil bo’lgan, tez o’zgaruvchi tasvirlarni uzatganda chiqish zanjirida mozaikani tark etuvchi fotoelektronlarning o’zgaruvchi soniga mos keluvchi tokning parazit tebranishlari vujudga kelishi mumkin.
Shunday qilib, ortikon uchun bir qator kamchiliklar xosdir. Bu kamchiliklar uni kam qo’llanilishiga sabab bo’ldi va superortikonning yaratilishiga olib keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
