Elektron asboblar va mikroelektronika

Elektron to‘pda dastaning hosil qilinishi
Elektron to‘p qabul qilgichda iloji boricha kichik o‘lchamga ega bo‘lgan fokuslangan elektron dastani hosil qilish uchun xizmat qiladi. Bunday to‘plar quyidagi shartlarni qanoatlantirishi lozim:

1. 
   Qabul qilgichda ko‘ndalang kesimi eng kichik qiymatga ega bo‘lgan elektron dastani hosil qilish (dumaloq shakldagi).
   
2. 
   Ekran tekisligida dastadagi tok zichligining kerakli qiymatlarini ta’minlashi.
   
3. 
   Dastadagi tok kattaligi kerakli oraliqda onson o‘zgartirilishi lozim.
   

Birinchi va ikkinchi shartlar bir-birini o‘zaro inkor etadi. Chunki dastadagi tok zichligining oshishi uning ko‘ndalang kesimining oshishiga olib keladi. Bunga dastadagi hajmiy zaryad sabab bo‘ladi.
Bitta va ikkita linzali elektron to‘plar yordamida ideal ravishda fokuslangan dastani hosil qilish mumkin emas. Chunki ularda katoddan chiqayotgan elektronlarning boshlang‘ich tezliklari mavjudligi hisobga olinmagan. Bu kamchilikni bartaraf etadigan elektron to‘pning sxemasi 1.1 – rasmda keltirilgan.

1.1 – rasm. Elektron to‘pda dastalarning harakatlanishi.

Faraz qilaylik katod yuzasidan 3 ta nur chiqsin. Birinchi nur simmetriya o‘qiga parallel holda qolgan ikkitasi esa ma’lum burchak ostida, ammo ularning boshlang‘ich tezliklari bir xil. z o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan tekislikda a₁b₁ katodning elektron tasvirini hosil qilish mumkin. Simmetriya o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan va F nuqtadan o‘tuvchi tekislikda esa elektron dastasining ko‘ndalang kesimi eng minimal qiymatga erishadi. Bu to‘pning birinchi linzasi¸ yordamida hosil qilina¸tgan dastaning minimal ko‘ndalang kesimi kesishish krossover deb ataladi.

Ikkinchi linzaning optik kuchini shunday tanlash mumkinki u ekranda kesishish tasvirini hosil qilsin. Bunda, ekranda eng kichik ko‘ndalang kesimga ega dog‘ paydo bo‘ladi. Chunki kesishish o‘lchami katod o‘lchamidan ham, birinchi linza tomonidan hosil qilingan oraliq tasvirdan (a₁b₁) ham kichkina. Katoddan chiqayotgan elektronlarning boshlang‘ich tezliklari kichraygan sari dog‘ va kesishish o‘lchamlari kichik qiymatlarga erishadi.