|
Radioalqa reglamenti bo‘yicha chastotalarning(to‘lqin uzunligi) diapazonlar
nomenklaturasi
Diapazona raqami
CHastota
diapazoni f, Gs
To‘lqin uzunligi diapazoni
Metrik
bo‘linmalarning
muovifqligi.
1
30-300 kGs
10
4
-10
3
QCH (NCH)-qisqa chastotali
2
300-3000 kGs
10
3
-10
2
O‘CH (SCH)-o‘rta
chastotali
(gektometrik)
3
3-30 MGs
10
2
-10
YUCH
(VCH)-yuqori
chastotali(dekometrik)
4
30-300 MGs
10-1
metrik
5
300-3000 MGs
1-0,1
UYUCH (UVCH)-ultra yuqori
chastotali (detsimetrik)
6
3-30 GGs
10-1 sm
O‘YUCH(SVCH)
-o‘ta
yuqori
chastotali (santimetrik)
7
30-300 GGs
1-0,1 sm
QTCH (KVCH) Qisqa to‘lqin
chastotali (milimetrik)
Radioaloqa reglamenti bo‘yicha chastotalar (to‘lqin uzunligi) diapazanlarning
nomenklaturasi.
QCH elektromagnit maydonlar ko‘pincha sanoat ishlab chiqarishda
(qurilmalarda) ishlatiladi-termik qayta ishlash.
YUCH-radioaloqa, tibbiyot TV, radiouzatish
O‘YUCH-radiolakatsiya, navigatsiya, tibbiyot, oziq-ovqat sanoatlarida.
Elektr maydon manbasi atrofidagi xudud shartli ravishda zonalarga bo‘linadi:
-yaqin (induksiya zonasi)
-uzoq (nurlanish zonasi)
Zonalar orasidagi chegara kattaligi R=
/2
. zona joylashishiga ko‘ra
elektromagnit maydonning xususiyatlari:
-yaqin zonada elektr maydonning kuchlantirish (napryajennost) vektorining
tuzuvchisi (sostavlyayuShaya) [
м
В
/
], magnit maydoninig kuchlantirish vektorining
tuzuvchisi [
м
А
/
].
-uzoq zonada energetiq tasnif ishlatiladi: energiya oqimining zichlik intensivligi
[
2
/
ì
Âò
],[mk
2
/
ñì
Âò
].
Elektromagnit maydonning zararli tasiri
Katta intensivlik elektromagnit maydonlari qatlamlar (tkani) isib ketishini
keltiradi, ko‘rish a’zo va jinsiy a’zolariga tasir ko‘rsatadi, o‘rtacha intensivlikdagisi:
markaziy asab tizimining buzilishlari yurak-tomir tizimining buzilishlari qatlami va
xujayralardagi biolagik jarayonlar buziladi. Kichik intevsivlikdagisi: charchash, bosh
og‘rig‘i, soch to‘kilishi.
Elektromagnit
maydonlarni
me’yorllash
ÌÃö
êÃö
300
60
chastota
diapazonidagi elektromagnit maydoning me’yorlovchi parametri bo‘lib elektr va
magnit maydonlarining kuchlantirish (napryajennost) tuzuvchilarining chegaraviy
mumkin bo‘lgan (ruxsat etilgan) qiymati qabul qilinadi.
Т
э
Эн
э
Е
[V/m]
Т
м
Эн
м
Н
, [A/m]
ЭНэ
ish kuni davomida elektr maydoninig kuchlantirish tuzuvchisining ruxsat
etilgan yuklanishi (yuklamasi-nagruzka)
]
)
/
[(
2
ч
М
В
ЭНм
ish kuni davomida magnit maydonining kuchlantirish tuzuvchisining
ruxsat etilgan yuklanishi (yuklamasi-nagruzka)
]
)
/
[(
2
÷
ì
À
ГГц
МГц
300
300
chastota diapazonidagi elektromagnit maydonining
me’yorlovchi parametr sifatida energiya oqimini zichlik ruxsat etilgan qiymati
ishlatiladi.
Elektromagnit maydonlarning tasiridan himoyalash tadbirlar.
1. Agar joriy texnologik jarayon yoki jixozlar imkon bersa induksiya zonasida-
elektr va magnit maydonlarining kuchlantirish tuzuvchilarini kamaytirish
(pasaytirish), nurlanish zonasida energiya oqimini zichligini kamaytirish.
2. Vaqt bilan himoyalash (elektromagnit maydon manbasi zonasida bo‘lish
vaqtini chegaralash).
3. Masofa bilan himoyalash ekrandan (60-80 mm)
4. Ish joyini yoki elektromagnit maydon kuchlanish manbasini ekranlash usuli.
5. Ish joyini elektromagnit maydonining haqiqiy nurlanishga nisbatan
ratsioanal rejalashtirish.
6. Ogohlantiruvchi signalizatsiya vositalaridan foydalanish.
7. Induvidual himoya vositalaridan foydalanish.
Ionlovchi nurlanish atrof bilan uchraganda ionlovchi nurlanish har xil belgili (P,-
) ionlarni hosil qiluvchi nurlanish.
Ionlovchi nurlanish xususiyatlari:
Ekspozitsion doza-modda zaryadining uning massasiga nisbati
]
/
[
кг
Кл
;
Ekspozitsion dozaning quvvati
]
/
[
с
кг
Кл
;
YUtilgan doza (pogloShennaya)-elementar hajmdagi o‘rtacha energiyaning
shu hajmdagi modda massasi
]
[
Ãðåé
Ãð
, tizimdan tashqari birlik-[Pad];
YUtilgan doza quvvati [Gr/s], [Rad/s];
Ekvivalentligi-istalgan tarkibning (sostav-qo‘shilma?) nurlanishning xronik
ta’sirida radiatsion xavfli zaryadni baholash uchun kiritilgan [3v = zivert],
tizimdan tashqari birlik [ber]. 1 3v = 1Gr/Q, Q-sifat koeffitsienti (Ionlovchi
nurlanishning bialogik effektiga bog‘liq).
Radioaktivlik-o‘zgaruvchan nuklidning boshka nuqlidga o‘z-o‘zidan aylanish
natijasida ionlovchi nurlanish hosil bo‘lishi.
Radionuklidning faoligi deb vaqt birligida radionuklidlarning parchalanishi
(bo‘linishi) soni bilan yoki vaqt birligida radioo‘zgarishlar soni bilan xarakterlanuvchi
kattalik nomlanadi [Bekkerel-Bk]
Maishiy, sanoat va atrof muhitdagi ionlovchi nurlanishning turlari va
manbalari.
Ionlovchi nurlanishga kiradi;
-korpuskulyar (
,
neytronlar)
-(
, lent, elektromagnit).
Ionlovchi qobilyat bo‘yicha eng xavflisi
nurlanish ayniqsa ichki nurlanishda
(ovqat va havo bilan ichki organlarda kirganda),
Tashqi nurlanish insonning butun organizmiga ta’sir qiladi.
Inson organizimining fonli nurlanishi samoviy nurlanish, inson badanidagi va
atrofidagi suniy va tabiiy radiofaol moddalar orqali paydo bo‘ladi.
Fonli nurlanish ichiga:
1)
Samoviy nurlanish dozasi;
2)
Tabiiy manbalardan doza;
3)
Atrofdagi va har kungi hayotdagi manbalardan doza;
4)
Texnologik ko‘tarilgan radiatsion fon;
5)
YAdro qurolini tajribasidan doza;
6)
AES chiqindilaridan nurlanish dozasi;
7)
Tibbiy ko‘rik va radioterapiyada olingan nurlanish dozasi;
Ekvivalent doza-samoviy nurlanishdan 300mk 3v/yil.
Erning biosferasida 60 tacha radiofaol nuklidlari mavjud, AES larni fonni
kuchaytirishda TES
nurlanish dozasining effektivligi (samaradorligi) 5-10 marta
balandroq.
Samolyotning 8 km balandlikda uchishida qo‘shimcha nurlanish 1,35mk 3v/yil
tashkil etadi.
Rangli televizor ekrandan 2,5 m masofada 0,0025 mk3v/soatida, 5 sm
masofada-100 mk 3v/soat tashkil qiladi.
Tibbiy ko‘riklarda o‘rtacha ekvivalent nurlanish dozasi 25-40 mk3v/yil maishiy
texnikada 5 m masofada qo‘shimcha nurlanish (28 ml Rentgen/soat) dozasi 0,5
mlBer/soat.
Ionlovchi nurlanishning biologik ta’siri
1.
Birlamchi (qatlam va tirik xujayralar molekulalarida paydo bo‘ladi).
2.
Butun organizmning finksiya buzilishlari.
Eng radiota’sirchan organlar:
-suyak miyasi;
-jinsiy a’zolar;
-qora taloq
Xujayralar darajasidagi o‘zgarishlar
1)
somatik yoki badanga effektlar, uning ta’siri insonga o‘tadi, naslda
bilinmaydi;
2)
stoxastik (mumkin bo‘lgan): nur kasalligi, leykoz, o‘smalar.
3)
nostoxastik bo‘lmagan-nurlanish dozasi o‘sishi bilan zararlanish mumkinligi
o‘sadi. Nurlanishning doza chegarasi bor.
4)
Genetik badanning butun nurlanishda 100% o‘limga olib kelishi dozasi-6 Gr,
50% tirik qolish dozasi-2,4-4,2 Gr. Nur kasalligi bir Gr oshiq. Ko‘pchilklikda
klinik yaxshilanish sohta 14-20 kun davom etadi.
Tiklanish davri 3-4 oy davom etadi. Eng katta xavfni ichki organlarda tushgan
nuklidlar tug‘diradi (ovqat, suv, havo orqali).
Eng xavfli havo yo‘li (6 soatda 9 m havo kiradi, 2,2 l suv).
Ichki organlardan radionuklidlarni chiqarishni biologik davrlari 10 kundan
cheksizlikkacha davom etadi.
Ionlovchi nurlanishni me’yorllash
Radiatsion xavfsizlik me’yorllarni (RXM(NRB)-76/78) nurlanuvchi shaxslarni 3
kategoryasi ajratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
