Elektroakustika

 

---

12 
1 bob. Fiziologik akustika asoslari 
1.1. Odam eshitish a’zosining tuzilishi 
 
Keng doiradagi elektroakustik apparatlar: telefonlar, mikrofonlar 
radiokarnaylar, tovush yozish va qayta eshittirish apparatlariga, 
shuningdek tovush kuchaytirish traktlari apparatlariga, radioeshittirish 
va televidenie dasturlari tovush jo‘rligiga bo‘lgan talablar asosan 
odamning eshitish a’zosi bilan belgilanadi. Bu talablarni aniqlash, odam 
eshitish a’zosining hamda, ko‘zning tuzilishini birgalikda o‘rganish 
«eksperimental psixologiya»
yoki 
«eshitish psixofiziologiyasi»
deb 
ataluvchi fanlar asosini tashkil etadi. Tekshirishlarning asl mohiyati – 
odam a’zolarining tovush, yorug‘lik va boshqa ta’sir qiluvchilarga 
nisbatan miqdoriy reaksiya ifodasini topishdan iborat. Faqat eshitish 
a’zosining miqdoriy tavsiflari bilangina tovush va musiqalarni uzatish 
uchun radiokarnaylarning chastota diapazonlari, manbalarning tabiiy 
eshitilishiga mos bo‘lgan tovushning shiddatliligi diapazoni (musiqa 
asboblari ovozlari), nutq xabarlari va konsert dasturlarini eshitishdagi 
belgilangan xalaqit beruvchi tovush shiddatliligi va b.q. texnik talablarni 
ta’riflash mumkin. Bu tavsiflarni bilish nutq tovushining qanday 
tarkiblari axborot tashuvchi, elektroakustika traktlarida uzatilayotgan 
signalning qanday buzilishi sezilarli va u eshittirishning badiiyligi yoki 
aniqligi bilan qanday bog‘langanligini tushunish uchun zarur. Nihoyat, 
odamning eshitish a’zosi o‘ta mukammal tuzilgan biologik tizim. Bu 
tizimning elementlari sun’iy akustik va elektron - akustik aniqlovchi 
tizimlarni tuzishda foydali bo‘lishi mumkin. 
Odam eshitish a’zosi axborotlarni o‘ziga xos qabul qilgich bo‘lib, 
eshitish tizimining oliy bo‘limlari va pereferik qismlardan tashkil 
topgan. 
Odam eshitish a’zosining tuzilishi 1.1 rasmda ko‘rsatilgan. 

---

13 
1.1-rasm. Odam eshitish a’zosi 
Eshitish a’zosi uch qismdan: tashqi, o‘rta va ichki quloqdan iborat. 
Tashqi quloq, quloq chanog‘i 1 dan iborat bo‘lib, undan quloq pardasi 3 
bilan tugovchi eshitish yo‘lakchasi kanali 2 ajraladi. Quloq pardasi 
tovushni eshitish jarayonidagi birinchi zveno hisoblanadi. Quloq pardasi 
unga yetib kelgan o‘zgaruvchan bosimli tovush to‘lqinlariga mos holda 
tebranadi. Atmosfera bosimi pardaning ikki tomonida bir xil 
bo‘lgandagina uning normal tebranishi kuzatiladi: parda tashqi va o‘rta 
quloqning chegarasi bo‘lib hisoblanadi. Pardaning ikki tomonida tovush 
bosimining muvozanatlashuvi o‘rta quloqdagi maxsus Yevstaxiev 
trubkasi 4 deb ataluvchi burun tomoq bilan birlashuvchi kanal hisobiga 
erishiladi. Bosim muvozanatining buzilishi natijasida quloqda qattiq 
og‘riq paydo bo‘ladi. Bunday hissini samolyot qo‘nishi vaqtida tashqi 
atmosfera bosimining uchish vaqtidagi bosimga nisbatan oshishi tufayli 
hammamiz sezamiz. O‘rta quloq uchta katta bo‘lmagan suyakchalardan: 
bolg‘acha 5, ichki tog‘ay 6 va eshituv suyakcha 7 dan iborat. 
Suyakchalarning 
bunday 
nomlanishi 
ularning 
shu 
narsalarga 
o‘xshashligi tufaylidir. Suyakchalar o‘ziga xos richag hosil qilib quloq 
pardasi tebranishini ichki quloqqa uzatadi. Eshitish suyakchasi ichki 
quloqning mo‘jazgina yassi oval darchasiga biriktirilgan bo‘lib, unga 
quloq pardasi qabul qilayotgan tebranishlarni uzatadi.