Elektroakustika

=
2
2
1



 
teng bo‘lgan
 
tovush 
kuchining o‘sishi va susayishi bilan kuzatiladi. Tepkili tebranish eshitish 
a’zoimizda notekis (“to‘lqinsimon”) tovush hissini paydo qiladi. 
Musiqada bunday tebranishni 
“vibratsiya”
yoki 
“titrash”
deb ham 
ataydilar. Vibratsiya ijro uslubi
hisoblanib, tovush o‘zgarishi va 
jozibadorligini oshiruvchi alohida tembr (rang) beradi. 

---

59 
Tovush, ayniqsa musiqa tovushlari vibratsiyasiz jonsiz, kam 
ta’sirchan tuyuladi. 
2.12 – rasm. Teng chastotali garmonik tebranishlarni jamlashga oid 
jamlanuvchi tebranishlar 
yig‘indi tebranish 
Akustikada ikkita ovozni o‘zaro ohangdoshligini sozlashda (unison) 
beqiyos ahamiyatga ega. Unisonda, ya’ni ikkita tovush balandligi 
mutloq mos bo‘lganda (amplitudalari bir xil bo‘lgan ikkita tebranish 
to‘lqinlari chastotalari mos bo‘lganda) tepki yo‘qoladi, chastotalari 
o‘zgarganda yana paydo bo‘ladi, ayniqsa tebranish amplitudalari A
1
= 
A
2 
bo‘lganda, chunki “tepki” paytida tebranish amplitudasi keskin: 2A 
dan nolgacha o‘zgaradi. Tovush kuchi mos holda eng katta qiymatdan 
nolgacha o‘zgaradi. Tovush kuchining bueday o‘zgarishini qulog‘imiz 
aniq eshitadi. 
Amalda ikkita ovozni, bitta ovoz chastotasini o‘zgartirish bilan 
unison sozlashda ”tepki nol” bo‘lishga erishguncha, ya’ni u mutloq 
yo‘qolgunga qadar harakat qilinadi.
 
Teng chastotali garmonik tebranishlarni jamlash 2.12 - rasmda 
keltirilgan.

---

60 
2.11. Tovush difraksiyasi 
 
Yuqorida (§ 1.10) ta’kidlaganimizdek tovush to‘lqini tarqalishi 
yo‘nalishida biron-bir to‘siq bo‘lsa, u holda tovush to‘lqini shu to‘siqdan 
qaytadi. Agarda to‘siq o‘lchami tovush to‘lqini uzunligidan kichik 
bo‘lsa, u holda tovush to‘lqini to‘siqni aylanib o‘tib o‘z yo‘nalishi 
bo‘yicha tarqaladi. Bu hodisa 
difraksiya
deb ataladi (2.13-rasm). 
Elektroakustika va radioeshittirishda radio tinglovchining boshiga teng 
o‘lchamdagi to‘siqlar yuqori chastota tovush to‘lqinlarini tarqalishiga 
xalaqit beradi va past chastota to‘lqinlariga hech qanday ta’sir 
ko‘rsatmaydi.
2.13 – rasm. Tovush to‘lqinlarni teshikli to‘siqqa yoki to‘siqdan 
o‘tishi