Электро ва электромагниткаротаж усуллари. Солиштирма электр қаршилиги ва уни хар ҳил омилларга боғлиқлиги

Туюлма қаршиликни экранлаштирилган зондларда ўлчаш. 
Расм 3.3 а да катта солиштирма қаршиликка эга бўлган қатлам қаршисида, ҳамда 
қудуқдаги бурғи қоришмасининг қаршилиги жуда кичик бўлгандаги ток чизиқларининг 
тарқалиши кўрсатилган. Расмдан кўриниб турибтики, ток чизиқларининг озгина 
қисмигина қатлам ичига, асосий қисми эса қудуқ бўйлаб тарқаётир. Бу эса ёзилаётган ТҚ 
ка қатлам солиштирма қаршилиги 

п
нинг таъсирини жуда камлилигини, бурғи 
қоришмаси 

р 
нинг эса, аксинча, таъсирини жуда катта эканлигини кўрсатади. Демак, 
бундай ҳолатда ўлчанаётган ТҚ қатлам қаршилиги 

п
дан анча фарқ қилиб, бурғи 
қоришмасининг қаршилиги 

р 
яқин бўлади. Бу нарса бизга керак эмасдир. Мақсадимиз 
ўлчанаётган ТҚ ва 

п
бир-бирларига яқин бўлишини таъминлашдир. Бу мақсадга эришиш 
учун ток электродидан чиқаётган ток чизиқларини қатлам ичига перпендикуляр равишда 
расм 3.3.б да кўрсатилгандек йўналтиришимиз керак. 
Расм 3.3 
Бунинг учун расм 3.3.б да кўрсатилгандек, зондимиз асосий (марказий) ток 
электроди А ва иккита ёки ундан кўпроқ экран электродларидан ташкил топган бўлиши 
керак. Экран электродлари асосий ток электроди А уланган қутбга уланади ва шунинг 
учун А дан чиқаётган ток кучи чизиқларини қудуқ бўйлаб тарқалишига йўл қўймаи, ток 
чизиқларини расм 3.3.б да кўрсатилгандек қатлам ичига перпендикуляр равишда 
йўналтиради. 
Қудуқларда қўлланиладиган экранлаштирилган зонд турлари: уч, етти ва тўққиз 
электродли зондлар бўлиб, уларни уч электродли БК-3, етти электродли БК-7 ва тўққиз 
электродли БК-9 деб белгиланади. Расм 3.3 а,б,в,г ларда БК-3, БК-7, БК-9 зонд схемалари 
кўрсатилган. 
Расм 3.4 

---

Уч электродли экранлаштирилган зонд БК-3 (расм 3.4.а) марказий қисқа 
(узунлиги 0.15 м.) цилиндрик 
ток электродидан А
0 
дан ва унга симметрик равишда 
жойлашган цилиндрик электродлар А
1 
ва
А
2
экран электродларидан иборат бўлиб, 
зонднинг умумий узунлиги 3.2 м. га тенгдир. Экран электродлари бир-бирлари билан 
қисқа уланилган бўлиб, марказий ток электроди А
0
уланган қутбга уланадилар. Иккинчи 
ток электроди В одатда ер юзасида, юқорида жойлашган бўлади. ТҚ ни ёзиш учун экран 
электродларидан чиқаётган ток кучини автоматик равишда шундай ўзгартириш керакки, 
уччала электродлар А
0
, А
1
ва А
2
ларнинг потенциаллари бир-бирига тенг бўлиши керак. 
Потенциаллар тенг бўлганда, А
0 
чиқаётган ток чизиқлари қудуқ бўйлаб йўналмасдан, 
қўдуқ ўқига перпендикуляр равишда, марказий электрод узунлиги (0.15 м.) қалинлигида 
қатлам ичига йўналган бўлади. Шу сабабли ўлчанаётган ТҚ 

к
ток чизиқлари йўналишида 
ётган муҳитларнинг солиштирма қаршилигига боғлиқ бўлади. Агарда 

р
нинг қиймати 
кичкина бўлса ТҚ бурғи қоришмасининг солиштирма қаршилигига боғлиқ бўлмайди. 
Агарда сингиш зонаси кузатилмаса ТҚ 

п
га жуда яқин бўлади. Шу сабабли 
экранлаштирилган зондлар оддий зондларга нисбатан самарали деб ҳисобланади.