Elektr zaryadlarning o’zaro ta’sir qonuni. Kulon qonuni. Nuqtaviy zaryad haqida tushuncha. Zaryadlarning xalqaro (si) va sgs birliklar sistemasidagi birliklari. Zaryadlarning chiziqiy, hajmiy va sirtiy zichliklari. Reja

Muhitning nisbiy dielektrik singdiruvchanligi fizik ma’nosi, elektr 
doimiysining fizik ma’nosini tushuntirish. 
SGSE sistemasidan tashqari elektr va 
magnit birliklarning boshqa absolyut sistemalsrini ham tashkil etish (tuzish) 
mumkin. Masalan, elektromagnit birliklar sistemasi ham SGSE sistemasi kabi 
uchta asosiy birlikdan: uzunlik (santimetr), massa (gramm), va vaqt (sekund) dan 
tuzilgan bo’lib, zaryadlarning elektrostatik o’zaro ta’sir qonuniga emas, balki 
toklarning magnit o’zaro ta’sir qonuniga asoslangan. Bu sistema ham absolyut 
sistema, chunku undagi barcha magnit birliklar magnetizm qonunlaridagi 
proporsionallik koeffitsiyentlarini bir birlikka tenglash orqali aniqlanadi. SGSE 
birliklar sistemasi elektr hodisalarini tavsiflash uchun, SGSM sistema esa magnit 
hodisalarni tavsiflash uchun juda qulay. Fizika adabiyotida elektr va magnit 
birliklarining simmetrik Sistema deb ataladigan Sistema (Gauss sistemasi) keng 
qo’llaniladi. Bu Sistema SGSE va SGSM sistemalarining birga qo’shilishidan 
iborat. Biroq bu birliklarning absolyut sistemalari ko’p afzalliklarga ega bo’lishi 
bilan birga bu sistemalarda ko’pgina elektr va magnit kattaliklar birliklari amaliy 
maqsadlar uchun noqulay bo’lib chiqishi ularning kamchiligidir, chunki ular juda 
katta yoki juda kichik bo’lib chiqadi. Shuning uchun hozirgi vaqtda birliklarning 

---

Xalqaro sistemasi keng tarqalgan. U lotincha SI (The system international of units) 
harflar bilan va ruscha СИ (система интернациональная) harflar bilan qisqacha 
belgilanadi. Bu Sistemani ishlab chiqishda elektr va magnit kattaliklarning asosiy 
o’lchov birliklarini elektrotexnika va radiotexnikada qabul qilingan amaliy 
(praktik) birliklarga mos keltirishga harakat qilindi. SI birliklar sistemasi oltita 
asosiy birlik va ikkita qo’shimcha burchak birligi (radian, steradian) asosida 
tuzilgan. Unda: metr, kilogramm-massa va sekund asosiy mexanikaviy birliklar 
bo’lib xizmat qiladi. SI sistemasining SGSE sistemasidan ikkinchi farqi shundan 
iboratki, unda elektr qonunlari ratsionallashtirilgan shaklda yoziladi. Bu o’zgarish 
quyidagidan iborat. Elektrga doir ko’pgina formulalar tarkibiga, xususan, amalda 
ko’p uchratiladigan formulalar tarkibiga 4п ko’paytuvchi kiradi. Amaliy 
muhimformulalarda undan qutulish uchun Kulon qununi uchun yozilgan ifodaga 
avval boshdanoq 1/4п ko’paytuvchi kiritiladi. Toklarning magnit o’zaro ta’siri 
asosiy qonuniga ham xuddi shunday ko’paytuvchini kiritish qulaylik tug’dirar 
ekan. Shuning uchun SI birliklar sistemasida Kulon qonuni quyidagi ko’rinishda 
yoziladi:
 
(3.3)
Bunda yuqoridagi f proporsionallik koeffitsiyenti o’rniga 
⁄
yozilgan. 
Bu yerda 
– birliklarning tanlanishiga bog’liq bo’lgan biror doimiy kattalik. 
Biroq zaryad birligi aniqmas bo’lgani tufayli bu doimiyni birga aylantirish mumkin 
emas. Shuning uchun SGSE sistemasidan farqli ravishda SI sistemasida elektr 
qonunlariga muayyan o’lchamlikka ega bo’lgan yangi 
doimiy kiritiladi. Bu 
doimiyni endi biz elekrt doimiysi yoki vakuumning absolyut dielektrik 
singdiruvchanligi deb ataymiz. SI sistemasida
ning qiymatini toppish qiyin 
emas. Faraz qilaylik, bir-biridan 1 m = 
cm masofaga uzoqlashtirilgan ikkita 
nuqtaviy zaryad 
1 Kl vakuumda o’zaro ta’sirlashadi. Unda formulaga 
ko’ra, o’zaro ta’sir kuchi quyidagiga teng:

---

N. 
Ikkinchidan, formulaga ko’ra bu kuchning o’zi. Bundan