Elektr tarmokni xizmatchilarining noto„gri amali va boshka sabablar natijasida

Qisqa tutushtirgichlarning turlari va ishlash prinsipi
Qisqa tutash rejimi, asosan asbob-uskunalarni izolyatsiyasini elektr teshilishi, 
elektr tarmokni xizmatchilarining noto„gri amali va boshka sabablar natijasida 
yuz beradi. Natijada k.t. yuz bergan tarmok kismiga ulangan yuklanmani elektr 
iste‟moli uziladi. Tarmok keskin pasayishi natijasida asixron dvigatel tuxtab 
koladi va boshka iste‟molchilar ishga yaroksiz bo„ladi. 
Qisqa tutashish paydo bo„lish paytidan boshlab elektr tarmokda utkinchi 
jarayonning tok va kuchlanishlari ikki Tashkil kiluvchilardan iborat bo„ladi. 
birinchi – davriy Tashkil kiluvchisi, ikkinchisi esa nodavriy Tashkil 
kiluvchisidir. Mana Tashkil kiluvchilarning bo„lgan tomonlarda 0,15-0,2 
so„nadi. Lekin garmonik Tashkil kiluvchii Qisqa tutashuv sabablari bartaraf 
bo„lmaguncha yo„kolmaydi. Demak, K.T. tokining Qisqa tutashning zarba tok 
deyiladi. 
Elektr ta‟minoti tarmoqlarda kommutasion apparatlarni, kabellarning tomiri va 
simlari kesim yuzasini apparatlar va kabellar va boshqa qurilma va uskunalar 
elektr ta‟minotini ishonchliligini ta‟minlaydi. Shikastlanish rejimlari vujudga 
keladigan o„ta kuchlanish va o„tgan toklarda chidamli bo„lib, shu rejimlarda xam 
o„z vazifasini bajara olishi kerak, ya‟ni o„chirgich kontaktlarni ajratish yokib 
ko„shishi kerak, boshka uskuna-asboblar xam shikastlanish rejimiga chidamili 
bo„lishi kerak. Shuning uchun har bir kommutasion apparat o„chirgich, 
ajratgich, ayirgich, avtomatik o„chirgich magnit ishga tushirgich KTT toklariga 
chidamli bo„lib, ularni tanlashi KTT toklarini hisobga asoslanadi. Mislar va 
kabellarni elektrodinamik va termodinamik chidamliligigi tekshiriladi. 
Elektrodinamik chidamlik – Bu K.T zarba toki o„tganda shinalar, tayanch 
izolyatorlar va barcha tok o„tuvchi konstruksiyalarning fazalar o„zaro zarba 
mexaniq kuchiga chidamliligiga aytiladi. Mana shu zarba kuch paydo qiladigan 
egiluvchan momentiga konstruksiya egilmasdan bardosh berishi kerak. 
Termodinamik chidamlilik – o„chirgichning tok o„tadigan kismi shina, kabellar 
va simlarning KT zarba tokining isitish xaroratiga chidamliligiga aytiladi.
Qisqa tutashuv toklarini hisoblash podstansiyalar va taqsimlash uskunalaridagi komutatsiya va ximoya apparatlarini tanlash uchun bajariladi. Buning uchun 
hisobiy va keltirilgan sxema chiziladi. Unda Qisqa tutashuv nuqtalari, elektr 
ta‟minotining asosiy elementlari, keltirilgan sxemada esa bu elementlarning 
qarshiliklari ko‟rsatiladi. 
Qisqa tutashuv toklarining hisobiy sxemasida loyixalanaetgan tarmok 
podstansiyasining qarshiliklari va EUI hamda energotizim elementlari 
ko‟rsatiladi. Bu hisobiy sxemada asosan elektr uzatish yo‟li hamda
transformatorning qarshiliklari ko‟rsatiladi.
Elektr tarmoq qarshiliklarini hisoblash. Keltirilgan sxema asosida elektr tarmoq elementlarining induktiv qarshiliklari hisoblanadi. Qarshiliklarni hisoblashlarda transformatorni yuqori kuchlanishi qiymati olinadi.

Elektr tarmoq elementlarini to’g’ri ketma-ketlikdagi qarshiliklarini qisqa tutashuv nuqtasiga keltirish. Bunda keltirilgan sxema EYUK va karshiliklari qisqa tutashuv nuqtasiga qarab elektr sxemalarni almashtirish qoidalari asosida yig’ib boriladi.. Bundan tashqari almashtirish qoidalar kurs loyihasini hisoblash namunasida batafsil keltirilgan.

Elektr tarmoq elementlari EYUK va teskari ketma-ketlikdagi qarshiliklarini qisqa tutashuv nuqtasiga keltirish. teskari ketma-ketlikdagi almashtirish sxemasi to’g’ri ketma-ketlikdagi almashtirish sxemasi bir xil bo’lib, faqat elementlarni qashiliklari bilan farq qiladi. Bunda, asinxron va sinxron mashinalarni induktiv qarshiliklari 20% ko’paytirilib almashtirishlar o’sha tartibda takrorlanadi.

Elektr tarmoq elementlari nol ketma-ketlikdagi qarshiliklarini qisqa tutashuv nuqtasiga keltirish. Nol ketma-ketlikdagi keltirilgan sxema fakat elektr sxemaning neytal erga ulangan elementlarini o’z ichiga oladi. Bu sxema dastlabki sxemadan neytrali izolyatsiyalangan elementlarni olib tashlash orqali hosil qilinadi. Sxemada qolgan elementlar uchun 1-jadval asosida keltirilgan sxema elementlar qarshiliklari qayta hisoblanadi.

Elektr tarmoq elementlari EYUK larini qisqa tutashuv nuqtasiga keltirish. 2-jadvalda keltirilgan ifodalar asosida energosistema elektr stantsiyalar va yuklamalarni EYUK lari hisoblanadi. Bu EYUK lar qisqa tutashuv nuqtasiga elektr sxemalarni almashtirish qoidalari orqali keltiriladi. Almashtirish ifodalari kurs loyihasini hisoblash namunasida batafsil keltirilgan.


Qisqa tutashuv toklarini hisoblash. Qisqa tutashuv toklari nomlangan birliklarda quyidagi ifodalardan topiladi.

Uch fazali simmetrik kiska tutashuvda kiska tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisi effektiv kiymati kuyidagi ifodadan topiladi:

bu erda E -K.T. nuktasi E.YU.K. bulib u kuyidagi ifodadan topiladi:

Zarba tokining oniy kiymati:

bu erda -zarba toki koeffitsienti bulib uni 3-rasmdan (krivoy)aniqlaymiz.

Kiska tutashuv kuvvati:

Nosimmetrik qisqa tutashuv (ikki fazali, ikki fazali er orqali va bir fazali) toklari quyida keltirilgan 3 – jadval ifodalar hamda 1 – rasmdagi sxemalar asosida hisoblanadi.