4.Gidroenergetika
Gidroenergetika, tabiiy harakat energiyasidan foydalanish, ya'ni oqimdan, suv oqimlarida va oqim harakatlarida suv massalari. Eng ko'p ishlatiladigan suvning energiyasi. Buning uchun harakatlanuvchi suvning energiyasini aylanadigan milning mexanik energiyasiga aylantiradigan suv g'ildiraklari ishlatilgan. Keyinchalik tezroq va samarali gidravlik turbinalar paydo bo'ldi. Aylanadigan milning energiyasi to'g'ridan-to'g'ri ishlatilgan, masalan, donni maydalash yoki zarb mo'yna va bolg'ani ishlatish uchun. Bugungi kunda gidravlik turbinalar tomonidan yaratilgan deyarli barcha mexanik energiya elektr energiyasiga aylanadi.
Deyarli barcha gidravlik energiya quyosh energiyasining shakllaridan biridir va shuning uchun yangilanadigan tabiiy energiya manbalariga ishora qiladi. Quyosh nurlari ostida ko'llar, daryolar va dengizlardan suv bug'lanadi.
Tabiatdagi bunday suv aylanishi bilan juda katta energiya bog'liq. Dengiz sathidan 2500 m balandlikda va yiliga taxminan 1000 mm yog'ingarchilik bo'lgan mo''tadil geografik hudud nazariy jihatdan doimiy ravishda har kvadrat kilometr maydonga 750 kVt dan ortiq energiya ishlab chiqarishi mumkin. Darhaqiqat, yog'ingarchilikning umumiy miqdorining faqat kichik bir qismi va ular oqadigan balandlikning faqat kichik bir qismi ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, zamonaviy gidroturbinalar va generatorlarning samaradorligi odatda 86% dan oshmaydi. Biroq, AQShning gidroelektr quvvati taxminan 75 000 MVtni tashkil etadi va kamida yana 50 000 MVt ishlab chiqarilishi mumkin.
5. Issiqlik energetikasi — issiklik texnikasi tarmogʻi; issiqlikni, asosan, mexanik va elektr energiyasiga aylantirishga asoslangan energetika. Issiqlikni mexanik energiyaga aylantirishda asosiy qismi issiqlik dvigatelidan iborat boʻlgan issiqlik qurilmalari qoʻllaniladi. Bu qurilmalarda hosil qilingan mexanik energiya turli xil ish mashinalari (metall kesish stanoklari, konveyerlar va b.) ni yoki elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi elektr mexanik generatorlarni ishga tushiradi. Issiqlikni elektr-mexanik generatorlarsiz ham, yaʼni energiyani toʻgʻridan toʻgʻri aylantirish qurilmalarida, mas, magnitoelektrodinamik generatorlar, termoelektr generatorlar va boshqalarda ham elektr energiyasiga aylantirish mumkin. Zamonaviy Issiqlik energetikasining asosi umumiy elektr energiyasi miqdorining koʻp qismini ishlab chiqaruvchi muqim (statsionar) bugʻ turbinali issiklik elektr stansiyasi hisoblanadi. Magistral gaz quvurlarini energiya bilan taʼminlash va tigʻiz payt (pik) nagruzkalarni qoplash uchun gaz turbinali elektr stansiyalari ishlatiladi. Asosiy elektr bilan taʼminlanish manbalari, yaʼni kondensatsion elektr stansiyalaridan tashqari issiqlik elektr markazi, atom elektr stansiyasi ham bor. Elektr energiyasini ishlab chiqarishda issiqlikning solishtirma sarfini taxm. 5% ga kamaytirishga imkon beradigan bugʻ-gaz turbinali qurilmalar keng ishlatilmoqda. Quvvatli elektr stansiyalar uchun tarkibida magnitogidrodinamik generatorlar boʻlgan va odatdagi bugʻ-gaz turbinali stansiyalar bilan birgalikda ishlatiladigan qurilmalar ishlab chiqilmoqda. Elektr uzatish liniyasidan uzoqda joylashgan xududlarda dizel elektr stansiyalaridan foydalaniladi. Muqim qurilmalardan tashqari transport mashinalari (teplovoz, avtomobil va b.) ga oʻrnatiladigan issiqlik qurilmalari — mas, porshenli ichki yonuv dvigateli bor. Uchish apparatlariga porshenli aviatsiya dvigatellari, reaktiv dvigatellar va boshqalar oʻrnatiladi.
Issiqlik energetikasi, asosan, 17-asr boshlarida paydo boʻlgan. Bugʻ dvigatellari, issiqlik dvigatellari va dizellarning paydo boʻlishi Issiqlik energetikasining jadal rivojlanishiga asos boʻldi. Hozirgi vaqtda dunyo energetikasida issiqlik elektr stansiyalari ulushiga barcha elektr ishlab chiqaruvchi quvvatlarning 62 %i toʻgʻri keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |