Elektr energiyasi va nasos stantsiyalaridan foydalanish kafedrasi "tasdiqlayman"

Kafedra mudiri: B.Shokirov

MUNDARIJA

I.	OʻQUV MATERIALLAR	4
1.	Kirish. Oʻzbekistonda qayta tiklanuvchi energiya mnbalari haqida umumiy ma’luotlar	4
2.	Noana’naviy va qaytalanuvchi hamda qaytalanmaydigan va ana’naviy energiya manbalari	11
3.	Gidroenergetikaning rivojlanish tarixi	23
4.	Gidroenergetika asoslari	35
5.	Gidravlik turbinalar	41
6.	Shamol energiyasi	54
7.	Quyosh energiyasi	67
8.	Suv sathining koʻtarilib-tushish energiyasi	79
9.	Toʻlqinlar energiyasi. Geotermal energiya	89
II.	AMALIY MASHG’ULOT MATERIALLARI	99
1.	Muqobil energiya manbalari va ularning qoʻlanilish sohalari.	99
2.	Energetika va atrof – muhit. Energetikaning fan va texnika rivojidagi ahamiyati	104
3.	Atom va issiqlik elektr stansiyalari. Bugʻ, gaz va bugʻ - gaz turbinalari.	107
4.	Kichik gidroelektr stansiyalari. Gidravlik turbinalar va ularning klassifikatsiyasi.	111
5.	Oʻzbekiston suv zahiralarining resurslari. GES va ish rejimlari	112
6.	Oʻzbekiston quyosh energiyasidan foydalanishnik texnik imkoniyatlari	117
7.	Quyosh energiyasini bevosita elektr energiyasiga oʻzgartirish.	119
8.	Quyosh energiyasini issiqlik elektr energiyasiga oʻzgartirish.	123
9.	Oʻzbekistonda shamol energiyasidan foydalanish imkoniyatlari	124
10.	Shamol energetik qurilmalarining turli xil konstruksiyalari va parametrlari.	126
11.	Suv resurslari. Daryolar va kanallar.	128
12.	Boigaz energetic qurilmasi va uning tarkibiy tuzilishi	130
13.	Geotermal elektr stansiyalar.	132
14.	Muqobil energetikaning rivojlanish istiqbollari	133
15.	Muqobil yoqilg‘I turlari va ularni tayyorlash	136
III.	MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI	152
IV.	GLOSSARIY	152
V.	ILOVALAR	159

I. OʻQUV MATERIALLAR
1 – mavzu. Kirish. Oʻzbekistonda qayta tiklanuvchi energiya mnbalari haqida umumiy ma’lumotlar
Insoniyat paydo boʻlgandan buyon tabiatdagi tabiiy energiya manbalari
boʻlmish quyoshni, shamolni, suv manbalarini va boshqalarni kuzatib kelgan.
Ularga sig‘inib, ba’zilarini masalan, quyoshni, olovni xudo oʻrnida koʻrganlar,
ulardan foydalanish yoʻllarini axtarganlar. Turar joylarin quyoshga qaratib qurish,
quyosh nurida suv isitish, shamolda xirmon sovurish, shamol hamda suv
tegirmonlari qurib ulardan foydalanish va boshqalar.
Mamlakatimizda birinchi boʻlib qaytalanuvchi energiya manbalaridan biri
boʻlgan suv energiyasidan foydalanish, 1926 yili qurilgan Boʻzsuv
gidroelektrostansiyasini ishga tushirishdan boshlandi [3]. Oʻtgan asrning 1987
yilida esa, 3 000 C dan ortiq issiqlik toʻplaydigan dunyoda eng katta quyosh pechi
ishga tushirildi [4]. Hozirgi kunda mamlakatimizning Samarqand viloyatida 400
gektar maydonga quvvati 100 000 MVt ga teng quyosh elektrostansiyasi uchun
Osiyo taraqqiyot bankining investitsiyalari kiritil-di va qurilish ishlari boshlab
yuborildi [5]. Kichik quvvatli quyosh energe-tik qurilmalaridan respublikamizning
barcha burchaklarida foydalanil-moqda [6]. SHamol energiyasidan foydalanish
nazariyasi va usullari 1950 yillarda ishlab chiqilgan boʻlib, Respublikamizda
birinchi shamol energe-tik qurilmalaridan 1983 yilda, Navoiy viloyati Tomdi
tumani chorvador-lari foydalana boshlashdi. CHorva mollarining goʻngi, qishloq
xoʻjalik mahsulotlarining qoldiqlari hisobiga biogaz ishlab chiqarish va undan
foydalanish esa, 1987 yillardan boshlab amalga oshirila boshladi [7].
Mamlakatimizda noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga
qiziqish va ulardan foydalanish, misli koʻrilmagan tusda oʻziga xos ravishda tobora
ommalashib bormoqda. Noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga
energetik ob’ektlar qurish va ulardan foydalanish uchun chet el va xalqaro
banklarning investitsiyalari kiritilmoqda. Noana’– naviy va qayti tiklanuvchi
energiya manbalaridan foydalanish toʻg‘risida Prezidentimizning 1995 yil 28
dekabrdagi 476-sonli «Oʻzbekiston Respublikasida kichik gidroenergetikani
rivojlantirish haqida»gi [8], 2001 yil 22 fevralda «Energetikada iqtisodiy
islohatlarni chuqurlashtirish toʻg‘risida»gi [9] hamda 2013 yil 1 martdagi
«Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari toʻg‘risida»gi
[10] farmonlari qabul qilindi.